Quae ratio inter tertiam T. Livi decadem et L. Coeli Antipatri historias intercedat [microform]

t/^'

'^^'J'^::^^

INTER

f 7'f

TERTIAM T. LIVI DECADEIt.

". \''* i ■ .". ■■■ -^ - -' .

■••♦

i -ij-'^».; ,

ET

L. COEU ANTIPATRI HISTORIAS

*>y^ ; f INTERCEDAT.

^, ■

%■:■

■:'' : ■

Mh^

■:',' ^

■^■■t- •■■.^-

'"."— • 'v -

;v->:;

'V

y

.• i

, V ■. . .

>■■■>- . '

?'-

,• V'"'^ ..'■^

■■ '*■.'■

■v^"". ■:. .

■ •■>*

T

v^^r.-

■..'^'

1' ; .: • DISSERTATIO INAUGURALIS

QUAM

AD SUMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES AB AMPLISSIMO

- s^v '.

-,%«!

,^^^

PHILOSOPHORUM ORDINE

:...■: imiYERSITATIS WIRCEBURGMSK

- 'w- r: ;

■'>■■■•
V'.'

RITE CAPESSENDOS

'•'^•- SCRIPSIT -'^'

M

t.r

■-.i!"

RUBDESHEIMENSIS.

■ ■ • _ . ^ , , -• , ."*

/ :: WIRCEBURGI.
TYPOS CURAVIT BECKER.

!^ c^^AMDCCCLXXXIII.

t:;?ft--^ -■■ .;■■ .-•.•■' ■ . L.

.-.-- . ■*■ - _l"-i -..',■•-• .* ■

^ ■-» ;:

/::0'\^^/,-'^ii%:-2;-^v-;fv^-^ ;:.<•'.,:.•■ • '' >..'.■ , ^;
■ ';T'-/.ir:^:^<^:;?^te; 'rrf.^ ■^■/.. ■■';,■ • '.; . . -■: v..'^ ,^- ■. ^-.r; v ....•'-

•X .<^

/y.^pifv %--ft'H m^-^r

■^-■■■■.^ii! ■:■}■■' ■'.■^^■■^. -k ,v ■f~( ■.;- t '■■■c - ■■ ■. ■ '-■;■ r," -,'■;.■■-■•; ■-■;j- '-^'/^*

■*-- - "r:/ ■• - ■ ■ <-^..:^. '■■. ':\'- .■;.■••-•■"„■ %.■. ■' . :-> ■ . '.fr:^:.^-..-T-a..T

■■••■.t ■:■.-'>■■■ -■ . ''.

j.-. :

■I ■■-.y

■ X<:-.

t .',

■ -, ■<,v^

•. r=^>v

..■»'i-- ■

•S—

1- . • %

•1 ■•^>t^

■'■,•<

;. r ,^.-:,'

, ■ ^ : ■^

! ,^, .-

• ' .-m

~ ■' •'.;%■

, ; ^>7 -. r--

i : r-. -. ••.;

'•■ , r -

•-;-.■ ',-:'-<r'

''^' '^^:

; t •, ., .

*. .. •, ,*■
^ ■.•'■,••,'»
1 :v;;,.V
' • ..1 ■'

■ i •-^''■'

-< ■■ ■'-¥,

! ■ " •

;'«.'/?■■

-■ ' -.■ ■•W

■■i"Sf:

1

:-Ss

^i>«ujr'

K:!-r'-

,-%.,;•■• .■'■^■■^/*^^Vf '«^v^^

t *.'

.-^^■^:'l'0r^^-^'^f

' ■ m^

vr:v.,;.:.^-yx..;.,^..

■U'

.■■.■■: .-v^ -^vc*'.-^^

- . . ' >

■•■ ■-:■<' • .v- . . '.^ '*

.--,•.■ '^

■^ r *.■'-■. / " -.

■ ■^.>v>'; •,

'.** , • 'C' ' ' '

■^■'ty<

- -^r-'-''

' *-,.• V , .

■ . -..^ ■ ■_ -

' r

K ■'■'''-^■:'-

'm-^-'--:

■''\ . " . ■ '• ■ '■ ■

' -' '■^'•^ ^ '

^^V--.:.V--.

\ ; .

•v^^^ - ■.

" -

.■^9^^-''.' :

-tV/:--, ■

• » '

'^i^yy- :

--'-'-,' .

•

.-■'^ ., . .•*

/'■;*''^, '■, . ■ ; ''\' .

• ^ .: -- : .--. - ' ,"- ' ■ ■■ . s. ly .. : " -w
■; , ..,;■■'• =; ' .'i ■ ■•■■■; • r, . • ^^ ' . .^
' ;-^ ■■• ■ ■ .;^ ■ ,-^ • :

/V - ■s ? ■

^f-.-;

••(,-:

li.^ vv .

ij^^rf-

Ev-,. ^ _

-^.<v--

GEORaio Friderico Usger

PRAECEPTORI BENEVOLENTISSIMO.

-.vr..

v--'V:(

i''" '

■*,*■■"

">. ,■ '

>■*

'r.

.

-.y^;

'""■ :-^ " '

■:-J-.'

' . ' '* '

'■if ?

^':':-^

v

■-•y.^ "^

^T'.

■u^V •.

,«.

»"*'• ^

jF-r <^

>'■»■*..

!?:■-• .'■,

*,■■- ' , .

•;X.-; r

»---.■• ;

"*M'--*. ■

-^*S?^;,-^

■ '* *■

■W-^^^&^^-^iA-^-^^^'^ -^y-^^.^ '■■^: ■' -yy :^-f ■.■\- ■ ■^■^^■.^X^r-.^-^^^-^r-' r' ■
X-'r->„ ^- ?■■■■'■' \ ^'^■■■^■'i.-'' ■■\ ■':■■■■■■ ■'■■■■.,.■■ ■ V. •'••,;i' V'^ •■ i! .' '^ ;. v.^.;./''

V:^:-.:- ^.■■.^■*;--'i-\i,\--. ■..■'^-...^; --:-v-\ .: /^- ..vvr"-^-^:';ii^

, ■ •■' ».. ■ ,■••■, -• , —■■...■• ..',.. • • ... , '- ,' •:■ <>.'..

J'

.r-'; >;■>■.«•■■;! '

•y<.

e^^ :■■
»..j',< . ■■ ■

&i

>'..

^::*:*-'

p:-:. . , ^- ■■, ■ -■■ i

^^ ' ■' ■■ ' ■■

■■ ' f

■-.•-"•

rs,,-, ■

• -. '- t

U-r-' ■■■'-■■■■

>-■■■■■■ . <

^■^..^ •• ; ■

-- , '

-f ■' ■ ■

V.. -•■ .■ ■■■

'.^ ; • -■ ■ ■" ■ .

y'-A ; ■' .

^^ . • ;.

?• ,»-', ■. •• ■

t/ . :' -

V

^■^ ••- .■

■■.'-•-.

%:••; . ;. ■ '

'^ ... ■-. .

V. .. . ^ '

h' ■ -. , .■

■-■--■

^. , , ^ . j . ;

^"■'. • •■

'?

.'■• ' ■

a'- - ■ ■ -- ..

'K ■'. ' ...

'

\'^' ■'

'.-.,-_',.

.,'■ '
'■■'

*...'-

&'■' ■ ; . ■

- •

\> A-' . ■ ■• ■■ .
f* .-. ■

.■"-".

'v^-." '-. • ■

J . •

r<^'' ;:■--■•■;:■■■'•■ ■
fcv:/: ■ ■■■^■'- ■-■■'

. ■%

^'^■'■: • ■ ■■ ^■■■" ■■

. •■'■. ■ .

p "" ■• ■■ .■• '•. ••

^'•r

■•; ^ .v-i.^ -':5'- .;».,•. ^'

: ^''^■'^ -♦ .■

■ •i... , Ki "■■■ ;.'

; f!- 1 _

■■ 'l. J *. >■ , , * -

i&>iJ;W:..':i'^>;^ :

'■''\--l^'<'.Aiy,'- ■i

J

. ■, s ■ ;t

■■% ._

]■ ;'"(

^:--k' ■■

1- i'..

'i^r-.

1 ■ ■ , ■

,^^:

■,i-i -•/

'1/^

■ ' *.

■' ■>» ■

■ , ^itft''

'■■.,■ '-^

::^>f

■ i.V^-

' • - f<

"''Vi^\

^ '

\

■:'i':.to

:t'^?-

":'A.r

->>..

■.K

.:-m

^:'>

- it

■ ■>..,'i

> ■ ■ -■!/ ■ ^^-

•. ■■Ji.y^i-.

^..■. :■, :^-i v>K:Aj'.:.^v-:^'fc>;4C'^.^

': -s'm

, :• . . _,.,.,^.^^.

;■'■:::;.»■

,;:;•■ -:S^>

■ ■:-*:•■ ■ ■ ■ ■

•,>-.■-,- ---ij»^*^- .'•j-''^.;*, :**^' .'■!■' t>*'.'^;:

-?^- . ■■ . i ■ ^»;'.'^-'-^,- ,r: .":X-, . ■■> .
•■...fci;;'^ .;;'■. v-*-'-^-^^ --ii. ■■?;'-> . --:

i, A ■ t,

ri/T - •".,—-> ■ • '■ 7'

V^feV^ V, > .■■•••^ *xA ■ • ■•:

;Jf:->:i^,

.'■ ■ ■ '

■ •■■ *•.•

-.V ,-■ ; -■ *v- -j

■, *"V-.'?'

;u-

>-/--'V."."'-- ■■ ' ;■

/fr'

■■;>'%

. . ■'■''.'.■

■- -' ■ '"•■"."'

^e.

""■■.'v

.'■-i' ,"'''■

.*■/ ''-"^

'. "*■ '• ■ '

,«^-

■^:::'.

* ^-

*^ .-

., f

' Fermulti fuerunt viri docti, qui in fontibus Livianis
explorandis versarentur. Ut autem quaestio, quibus ex
fontibus Livius in quarta et quinta decade hauserit, prae-
"clarissimis Nisseni et Ungeri libris (Kritische Unters. uber
die Quellen der 4. u. 5. Decade des Livius. Berl. 1863; die
rO.m. Quellen des Liv. in der 4. u. 5. Decade. Philolog. S.
Bd. III) ad liquidum perducta est, ita de tertiae decadis
fontibus homines docti adhuc plane inter se dissentiunt.
Nobis enim libros illorum perlegentibus duae potissimum
occurrunt sententiae, una Polybium primarium Livi fontem
fuisse in libris XXI et XXII, altera Livium in bello Han-
nibalico narrando aut nihil ex Polybiano opere sumpsisse
aut in posteriore demum tertiae decadis parte eo usum
esse. Congruunt autem omnium fere in unum sententiae
Livium L. Coeli Antipatri historias in usum vocasse. Qui-
bus de causis haud alienum mihi esse videtur, paucis verbis
libros sententiasque ab hominibus doctis de fontibus Livianis
tertiae decadis prolatas afferre. Praecipue autem quid de
Coelio nostro iudicaverint respiciamus.

De fragmentis Coelianis coUigendis atque explicandis
primi bene meruerunt Nauta et Groen van Prinsterer: de
L. Coelio Antipatro historico belli Pun. secundi in annalibus
academiae Lugduno-Batavae 1820 — 21, qui ex similitudine
inter Coeli relliquias et Livi historiam hunc ex illo hausisse
concluserunt. In eadem sententia est Fr. Lachmann: de
fontibus historiarum T. Livi commentatio altera. Goettingae

'^r-

■0^i^:

vC-

1828; primarium autem fontem in libris XXI et XXII
Polybium esse ille censet. Quem virum doctissimum se-
cuti sunt Lucas: disputatio de ratione, qua Livius usus est
opere Polybiano. Progr. Glogau 1854; L. Kieserling: de
rerum Romanarum scriptoribuSj quibus T. Livius usus est,
diss. Berolini 1858 ; Madtvig : emendationes Livianae. alt. ed.
1877 inde a pag. 241; C. Peter: Livius und Polybius. Ueber
die Quellen des 21. und 22. Buches des Livius. Halle 1863,
qui exeunte libro suo veri simile esse dicit praeter Po-
lybium, quem primarium fontem Livianum essc appareat,
^etiam Coelium in usum esse vocatum ; idem sentit 0. Meltzer :
de L. Coelio Antipatro belli Pun. secundi scriptore. diss.
Lipsiae 1867. G. Michael: de ratione, qua Livius in tertia
decade opere Polybiano usus sit. diss. Bonnae 1867 etiam
j^;- > in libris XXIII — XXVII praeter auctorem Romanum (Coe-
: T^n^ lium) saepissime Polybium usurpatuni esse a Livio demon-
^i*^j^, strat ; H. Peter : Veterum historicorum Romanorum relliquiae.
Lipsiae 1870 (p. CCXIII — CCXXX VII et pag. 147—164)
sententiam patris sui novis argumentis probare studet;
Vielhaber: Livianische Studien ; im Jahresbericht . tiber das
Gymnasium der k. k. Theresianischen Akademie in Wien

1871 p. 1872. Wolfflin: 1) Antiochus von Syracus u. Coelius
Antipater. "Winterthur 1872; 2) Titi Livi ab urbe condita
liber XXI. Leipzig 1873, ed. alt. 1880 et liber XXII. L. 1875
argumentis, quae ad genus scribendi, ad artem rhetoricam,
ad rerum historiam pertinent, praecipue nixus Livium eas
librorum XXI et XXII partes, quae cum narratione Po-
lybiana discrepent, e Coelio sumpsisse contendit; quam
sententiam comprobaverunt A. v. Gutscjimid (Lit^ Centralbl.

1872 p. 1133 sqq.) et M. Budinger in Jahrb. ttber die Fort-
schritte d. class. Altertumsw. 1873 p. 1188 sqq.; atque
Friedersdorff: das 26. Buch des Livius, eine Quellenunter-
suchung. Progr. Marienburg. 1874 Wolfflini vestigia ingres-
sus librum XXVI ex Polybio et Coelio repetitum esse
probat; tum Luterbacher: de fontibus librorum XXI et
XXII Titi Livi. diss. Argentor. 1875 praeter Polybium et
Coelium etiam Valerium Antiatem a Livio in usum voca-

^^■<*

'-■f

• ■ ?•

-^*.

''-6

, ~

"^■^sm^m

■;'.-* ■
■ •-.'' .-' ■-

■■J^ .■*♦?•>-■

". S. -..■'• '; .

^•V ■ ■:• v>'- •'^

■v:'

■:■;

•■V"

•t^-

" :, -"^' *>

W'::^^:"

■■-*,

■ ■ "'■'«

tum esse censet; deiDique Zielinski: die letzten Jahre des
ssweiten pun. Krieges. Ein Beitrag zur Geschichte und
Quellenkunde. Leipzig, Teubner 1880 de fontibus libri
XXX T. Livi ad eandem qua est Luterbacher de 1. XXI
et XXII sententiam pervenit.

Neque minor eorum est numeruBj-.qui contrariam de-
fenderint sententiam, in his Niebuhr: Vortrftge iiber rOm.
Gesch. herausg. von Isler I, 49 et Schwegler: ROm. Gesch.
I, 110, qui Livium Polybiano opere ante medium bellum
Hannibalicum usum esse negant; K. W. Nitzsch primum
contendit in libro, qui inscribitur: Q. Fabius Pictor; in der
allg. Monatsschrift fQr Wissenschaft und Literatur, Kiel
1854 et Polybium et Livium Q. Fabio Pictore usos esse;
tum in V. Sybels histor. Zeitschrift XL 1864 p. 20 quae
Livius de priore belli Hann. parte narraverit, in Coelio Anti-
patro posita esse, Coeliana autem in Sileno; denique illius
sententiae retinens Livium in priore tertiae decadis parte
e Coelio hausisse, in posteriore autem e Valerio Antiate;
cf. die rSm. Annalistik. Berl. 1873 p. 21.

Praeter eos Michael: In wie weit hat Livius den
Polyb als Hauptquelle benutzt? Progr. Torgau 1859 num
omniho quidquam Livius in narrando bello Hannibalico e
Poiybio desumpserit, prorsus in dubium revocat; Tillmanns:
1) Disputationis, qua ratione Livius Polybii historiis usus
sit, part. I Bonnae 1860, 2) quo libro Livius Polybii hi-
storiis uti coeperit. Jahns Jahrb. 1861 B. 83 p. 844 cum in
primis tertiae decadis libris vestigia Polybiana exstare
neget, inde a libro XXIII illi scriptori Livium multa de-
bere concedit. In eadem sententia est Nissen in libro,
quem iam-^upra commemoravimus. Contra Friedersdorff:
Livius et Polybius, Scipionis rerum scriptores. diss. Goett.
1869 Livium ex Polybio hausisse negans res a Scipione
gestas in Livi iib. XXVI — XXX et X— XIV Polybii e
communi fonte fluxisse suspicatur. Bottcher autem: Krit.
Unters. (iber d. Quellen des Livius im XXI. u. XXIL Buch.
V. S. B. d. Jahrb. f. class. Philol. Leipzig 1869 hanc novam
sententiam protulit, ut quidquid in libris XXI et XXII

. /

■?.'- . :< .- <t;> - ■ -i- > v.,-r , > TV .;^- •■^- ' "■:.:

"•■

:?&■

■ -fi'

-<^":>-

■'■■v*^;-.,^t-.' -^■■■^^'. ^-y.^j, •^■.i- -- -o . -V' ■■,•-•.* ':'-:. >

Livius narrat in Goelio positum esse diceret. Quae ita
comprobata sunt A. Schdfero in v. Sybels hist. Zeitschr.
XXIII 1870 p. 436 sqq., ut praeter Coelium a Livio etiam

;; / -KValerium Antiatem in usum vocatum esse putet. Contra

i>::^VoUmer: quaeritur unde belli Pun. secundi scriptores sua
hauserint. diss. Gottiag. 1872 priorem Nitzschi sententiam
secutus praeter Coelium, qui raro in usum vocatus sit, et

>v v> Yalerium Antiatem etiam Fabium Pictorem fontem Livii
; €8se contendit. Keller vero: der 2. pun. Krieg.und seine
■ 1 'Quellen. Marburg 1875 ex L. Calpurnio Pisone et Polybii

;!: > /et Livii narrationes desumptas esse censet. 0. Gilbert:
1) Rom und Karthago, Leipzig 1876, 2) Die Fragmente des
L. Coelius Antipater *). Fleckeisens Jahrb. X Supplementbaud

> '1879 Livium in 1. XXI et XXII Fabio Pictore, Sileno,
Valerio A.ntiate usum esse dicit. Contra Heydenreich:
Fabius Pictor und Livius. £lin Beitrag zur rom. Quellen-
forschung, Freiberg 1878 Livium ex Fabio hausisse veri
simile non esse putat. Kessler: secundum quos auctores
Livius res a Scipione maiore in Africa gestas narraverit.
diss. Kiliae 1877 p. 14 Livium cura alias posteriorum de-

: cadis III librorum partes, quae cum Polybio consentiunt,
tum maxime res in Africa gestas non ex communi quodam
cum Polybio fonte (quod quidem coniecit Friedersdorff:
Livius u. Polybius) hausisse contendit, sed ex Romano
quodam auctore (Coelio), qui quidem ipse Polybium se-
cutus esset ducem ; praeter Coelium autem etiam Valerium
Antiatem in usum esse vocatum. G. Egelhaaf: Vergleich-
ung der Berichte des Polybios und Livius iiber den ital.
Krieg der Jahre 218—217 bis zur Schlacht am Trasimener
See. Jahrb. f. class. Phil. X. S. Bd. 1879—80 Polybium non
fuisse primarium Livii fontem in 1. XXI et XXII censet.
Denique 0. Hirschfeldi Hat Livius im 21. u. 22. Buch den
Polyb. benutzt? Zeitschr. f. d. Ostr. G. XXVIII. 11. Heft

*) quo in libro ille, etiamsi ad aliam atque ego ^elatns est
ezitnm cf. p. 452, tamea aonnullis locis probaadis mihi praevenit. itaque
necessario fiet, ut nonauaquam eisdem quibus <?ii6«rr arg^mentis utar.

^_. >:>•.'- -';■.. -r^^-- t' ■.:-.:"' ""'■'Ki''':^

■ <

■ '•4-'

K - - -,

--^. >: .-;

p. 801 — 811 Livium epitomen BrQti ex Polybio factam
usurpasse vult. :.^S^i=J'v-^.V'.' :.''•'--.• '^ 'r^" ■ - - ■ :' ^:\ '■■ ;:•■

Praeterea complures sunt hoc loco aflferendi, qui non-
nuUas Livii partes ex Coelio haustas esse demonstrant; in
quibus Hesselbarth : de pugna Cannensi. Gottingae 1874
Livium in pugna Cannensi describenda duces et Coelium
et Valerium Antiatem secutum esse probat ; Seeck : der Be-
richt des Livius iiber den Winter 218/17 v. Chr. Hermes
VIII p. 154 sqq. Th. Friedrich autem: Biographie des
Barkiden Mago. Wien 1880 ea, quae in capite 46 libri
XXVIII de Magone, Hamilcaris filio, narrentur, ex Coelio
manasse dicit, quae in libro XXX, ex Valerio Antiate.
Denique Sieglin: die Fragmente des L. Coeliufe Antipater.
Jahrb. f. class. Philol. XI. S. Bd. 1. H. quid de ratione, quae
inter Polybium et Livium, intercedat, iudicet nondum pro-
tulit, Livium autem ex Coelio hausisse contendit; ceterum
hoc potissimum efiTicere studet Coelium Antipatrum praeter
secundi belli Pun. historias alterum etiam opus conscripsisse
(haec erat iara Meursii et Pluessii coniectura).

Ex Coelie^ alios etiam scriptores hausisse hi auctore
Bottchero voluerunt : Soltau : de fontibus Plutarchi in secundo
bello Pun. enarrando. diss. Bonnae 1870, qui ex Coelio
vitam Fabii et v. Marcelli c. 2—7 fluxisse probare studet;
Buchholz: Untersuchungen iiber die Quellen des Appian
und Dio Cassius fQr die Geschichte des 2. pun. Krieges.
Pyritz 1872 ; Heynacher : tiber die Quellen des Silius Italicus.
Diss. Ilfeld 1874; Posner: quibus auctoribus in bello Hann.
enarrando usus sit Dio Cassius. diss. Bonnae 1874.

Commemoratis igitur omnibus, quos novimus de fon-
tibus tertiae Livianae decadis, libris ordiamur si placet ab
ipsa inquisitione. Ac nobis num alter scriptor ex altero
hauserit quaerentibus id potissimum respiciendum est, ut
ea omnia, quae uterque de eadem re memoriae prodidit,
accuratissime componantur. Quare in libello nostro prae-
eipue ex fragm. Coelianis cum Livii narratione
comparatis argumenta hauriemus suoque loco
eorum doctorum, qui ex aliis causis Livium Coelio usum

-::^:-

:'-K-ri- ,•;-.. ■ . i. -'-. - .• -- - ■ ''■ •

■•i.y^

J . .

6

esse fonte Toluot, sententias refellere studebimus. Sic
enim statuimus et iudicamus aT. Liyio in bello Hann.
narrando (vel in tertia decade) L. Coelium An-
tipatrum non adhibitum esse auctx>rem.
:^ Nobis autem scriptores nostros diligentissime compa-
rantibus tria Coelii fragmentorum genera occur-
runt^ quorum unum ab eis, quae Livius de ea-
dem re gesta memoriae prodidit, discrepat,
^aliud cum narratione Liviana consentit, ter-
: tium non exstat apud Livium.

Ac primum quidem de Coeliaois ilUs fragmentis, quae
' a Livio abhorrent, disputemus. . .^^ - ^ ■ - ^,-

': Fragm. 9 (Peter): l!ion. s. v. dedicare p. 280 Caelius
- in annalium libro primo: Legati quo missi sunt veniunt,
'. dedicant mandata. ^^■^^A:t'&^'.^L.':'k^z'^
-. "'i Quae verba Nauta (p. 24) aliique referunt ad illos
legatos ad Hannibalem exposcendum aut si hoc non im-
f ;>; petrarent, ad bellum indicendum a Romanis Carthaginem
; \ missos, coll. Liv. XXI, 18, 3 verbis: nihil ultra quam unum,
:';-;"f, quod mandatum erat, percunctatus esset. Sed tantum
^^5 ?;. abest, ut ex uno verbo „mandatum" certi quidquam effici
' f 1-^ possit, ut contra Coelium cum Livio dissentire hoc ipso
^~f- liceat confirmare. Nam Coelius scribit mandata (ergo
.2- ; complura), Livius diserte: unum, quod mandatum
|:; ;• ■ erat Accedit quod Titus in § 2 de uno mandato (de
if ' v-1 ?^ bello indicendo, non de Hannibale exposcendo) dicit: legati,
|/. ""^ si publico consilio Hannibal Saguntum oppugnasset, in-
gt>i*. - dicerent populoCarthaginiensi bellum. Q;aare O.Gilbert:
fc,^ .: Die Fr. p. 408 ad legationem Fabii a Polybio III, 20. 6 sqq.
^ v-^ narratam recte hoc fr. rettulit. - -," -^^U^i^iW; - '
|^;\ Fragm. 11. Livius in XXI, 22. 6 somnium Httnni-

|/, - baiis narrat, cuius etiam Cicero de div. I, 24, 49 mentionem
|(-c-i.y ; facit. Atque Ciceronem ibi non ex Sileno, sed ex Coelio
^; - _ Antipatro hausisse Wolfflin: Antiochus p. 25 demonstravifc.
^>. . -^: Cura autem inter duas, narrationes magnus esset consensus,
I *';-'' *. Livium in somnio Hannibalis describendo ducem secutum
^si;; . H esse CJoelium apparere. Illa est s.ententia . omnium fere

W ' '■ - .,'■'''''" ' ' -'■^ ; ■." ,;'.>-vV* "~ y,' ." - .v-~'y ■ • '"".-. ■■ <■-■ ■->*.;..":::,■ ■*• ^! -.-•■■.-'^«.J.^v-v.v..

*'■■• ■ ■■■■■■■' *-■ ■.;-'-'>■. ■'■ - ■•■ •• . -.•■■ •■' ■-■■.'.' ■^■-.. -^TJ-' .-^.■^■^.-■■^1:

■•■ ' ' ■■"->.-'_'' ■'".-^^;'r,.-i- • '-'T' :— 'j>'-t'- ■-■■.■,-•... 'H.'. >■• ■t-^i^.'i^'^.-*'-' ■

■• . -■ •'- -•. v . ,/,. ;'..■: "1,- . , -. , ; ... „;,■-.,. , ;, -*y- ...■•-)V,..-^ r^v**^*;-, S-'c-'

S-r- ,

t^t

■"'<'- i,7^-l' ■• ■■'■ ■■•'a.'

^■■- ■■:■■■: .;:■":■.> ^-vi^V-Y^.i.'^*,^ .;■

■.^:t^^- .-,.*---' ■■. fc... ■'.:■■■, . — '\.!.t .T- ■•::.'. ■ 'i -. . ■■:i- ,i.S!i-.r.fcoi_. ■iT'-'

■-^/-■■-•y

doctorum hominum. Videamus igitur, quomodo se res
habeat. '"t-^^^^v:^-^::' ■:?'.■ :'','-"':^ .,■::.. ■^r"

Primum contemplemur, quid in universura narrationes
illae contineant, deinde singula verba. Livius narrat ad '■_,
Hannibalem iuvenem divina specie venisse et ab Jove .
ducem in Italiam illi se missum esse dixisse. Quid autem
apud CJoelium scriptum est? Secundum hunc auctorem
Hannibai a Jove in deorum concilium vocatur et Italiae
bellum inferre iubetur; tum demum Poeno unus e concilio
dux datur. Manifestum est has esse diversissimas narra-
tiones et Posner, qui (p. 19) Livium haec Coeliana : „Han-
nibalem in deorum concilium vocatum esse" on^isisse censet,
errasse mihi videtur; nam Livius hoc non omisit, sed pro
fama Coeliana aliam praebet, cum a Jove iussum statim
iuvenem ad Hannibalem venisse dicit. ,. 7 -

..'.;:v^ Atque si Coelii verba accuratius consideriaverimus,
T^eilum nondum inceptum esse inveniemus, cum Hannibal
Italiae bellum inferre in deorum contione iubeatar. Tum
demum dis praesentibus a Jove ei imperatur, ut contra
Romanos bellum gerat. Deorum igitur voluntate et iussu
Poenus arma Italiae infert. Hanc esse narrationem Puni-
c^m, quis est qui neget? Contra ex Livio bellum iam in-
dictum et inceptum esse facile intellegitur ; nam statim
dux ad viam in Italiam monstrandam Hannibali mittitur.
Habemus igitur auctorem, qui cum Romanis facit. ; ^ r.

Neque in eis, quae de monstro memorant, scriptores
nostri consentiunt. Livius enim unum serpentem mira
magnitudine fuisse refert, Coelius beluam vastam et im-
manem circumplicatam serpentibus.

Accedit, quod Livius aliquid memoriae prodit, quod
frustra apud Coelium quaeres; nam ille in § 8 dicit: ac
post insequi cum fragore caeli nimbura. — Quibus cum
Livii verbis mirum in modum congruunt ea, quae sequun-
tur; nam „molem" in § 9 ad serpentem mira magnitudine
cum ingenti arborum ac virgultorum strage, „prodigium"
ad nimbum referendum esse satis apparet. Item Coelianum :
„tale monstrum" respondet beluae vastae. . . - '

V«#-'' ■■ •■•-■'• ••^-•■:>t- V ;.■.;,-... •- •.- ••-•■■ ..: ■ . ... •. "■.

'•:^-'-:^'- ;^,:3... ..--'■"■■'.. -^ .-■■-•. ...;■■-■■ .. : ., - ■

■■i^ '[f^ ^^:*-!-'-^::^ ^- '^^■^ ,J- ■■,-; .■ - - . .-. ^ ■■ ■ . -,' ■ ..■ . :

^^^.^---vi-^'"??'»*.'^ . •^*'i.^''*#.r^ -> .■ !-; - ■* .«^ ■<•■••.• - . ■ " ■ ■ -■- -- • „■•

;j!:.;-- :*.:.,. "iv-;- •■" r^.;..:-?.i.'C-.^ ...■•■^■..>/-i- :. ■.■,,:■■• •- v •- -

8

Praeterea a Livio exercitus non conimemoratur, culus
Coelius mentionem facit, cum dicit: quo illum utentem
curo exercitu progredi coepisse.

Denique extrema verba prorsus sunt diversa. Namque
illa Livii: „nec uUra inquireret sineretque fata in occulto
esse" universe exprimunt: Hannibal ne ultra interrogaret,
quid futuro tempore accideret; Coeliana autem: „quid
retro atque a tergo tieret ne laboraret" singillatim ad ante-
cedentia, ad Italiae vastitatem, spectant^, - i^ ,; ^-^^^^^^

Etiam de loco et tempore Livius mnlto accdraJtius
tradit quam Coelius. Nam cum hic summatim dicat: „cum
cepisset Saguntum", Livius urbem, propc quam Poenus
somniaverat, memoriae prodit: Hannibal (XXI, 21. 1)
Sagunto capto Carthaginem novam in hiberna concesserat.
Atque inde (22. 5) profectus praeter Onussam urbem ad
Hiberum ducit. ibi fama est cet. si^^ T^^^^

. '-'UAd hoc TTo^^iw (Antiochus) ex Coelianis verbis: „cum
cepisset Saguntum" colligendum esse censet Coelium trans-
tutiese somnium inillud tempus, quod statim Sagunti ex-
cidium secutum sit. Quodsi recte concluditur, eo graviorem
habemus causam, cur prohibeamur, quominus Coelium illo
loco fontem Livii esse statuamus. Attamen illud ad sen-
tentiam nostram confirmandam minoris momenti esse nobis
videtur. Posner enim (p. 22) Ciceronem illis verbis etiam
id tempus complecti potuisse censet, quo Hannibal Sagunto
compluribus mensibus ante capto iam ad Iberum pervenerat.
Sed ut illa sententia recta sit — et profecto probabilis
videtur — tamen aliae, quas iam ^ttulimus, discrepantiae
tolli non possunt. i-r !. V > . >. . ■■^':4'''-\\--rr/.'^./\'J^^^2^'k--
^ .\^ Neque solum in rebus, sed in verbis etiam scriptores
nostri prorsus inter se discrepant. Nam praeter verba
„virgulta", quod Coelius praebet (Liv.: virgultorum) et
„va8titatem Italiae", e quibus quidquam efficere nemini
licet, nuUum apud Livium reperitur, qtiod cum Coelio
consentit.

Pro „in somnis" Livius „in quiete^ scribit; apud
Llvium du;8: Hannibal^ro sequi iubet: „proiude seqttjBretUf^

"vJo-*-'''. ■

-■ ■ ■ ■ * ■^. . ''K-T- ■■■ ;^v ■•:S^>'rt

■ ■^ ■. ■:. :■-■.,.■->:'■-■.>.■<■ ^^yimi-

-V ■- '•».'■■ ■■£-■. -. ■■.-. '■-, •*!•■,■ : ■■■^■<'- '.^f^i:

9 ■,_....,.

non apud Coelium, sed verba: „quo illum utentem progredi
coepisse" ; pro „tum ei ducem illum praecepisse ne respi-
c e r e t" Livius : neque usquam ase deflecteret oculos;
Liviana verba „pavidum primo nusquam circumspicientem
aut respicientem secutum" apud Coelium non reperiuntur:
pro flillum autem id diutius facere non potuisse
elatumque cupiditate respexisse" Livius copiose dicit:
^deinde cura ingenii humani, cum, quidnam id esset,
quod respicere vetitus esset, agitaret animo, temperare
oculis nequivisse"; pro „tum visam beluam vastam
et immanem circumplicatam serpentibus quacunque in-
cederet, onmia arbusta, virgulta, tecta pervertere" Livius
brevius: „tum vidisse post sese serpentem mira magni-
tudine cum ingenti arborum ac virgultorum strage
ferri"; tecta apud Livium frustra quaeres. * "; ,

: Reliqua iam supra commemoravimus. Videmus igitur
omnia fere Coeliana verba apud Livium expleta esse aliis,
satisque ex omnibus his causis intellegi potest Li\:.ium
in somnio Hannibalis enarrando ex Coelio non
hausisse.

Somnium illud praeter Livium, Coelium-Ciceronem
aliosque etiam Zonaras YIII, 2% narrat, qui Dionem ex-
scripsit. Qua re haud ineptum esse mihi videtur Zonarae
narrationem cum Livio et Coelio comparare, praesertim
cum Posner p. 18 sqq. ■ Coelium hoc loco fontem Dionis
esse velit. Atque ineunte quidem narratione Coelius et
Dio conspirant narrantes Hannibalem in deorum concilium
vocatum esse: 'Avvipqi ibo^i iioxe tous ^eoOg ^v IxxXTjaCqt
xa^OTjjjievoug jAexaTtdfitJ^aaO-at xe aOx^v xal orpaxeOaai Sxt zdy^iaxa,
eli T^v 'IxaXiav npooxd^oct. xal Xapeiv uap' aOxSv xfjg 6SoO
•i^ye{i6va.

Discrepantiae autem hae sunt: Primum Coelius nihil
tradit de nimbo, Dio: xaE fSetv x^i\iG)y(K (leyav ytapoQ^vxx]
deinde apud Coelium beluam vastam et immanem circum-
plicatam serpentibus reperimus, apud Dionem (et Livium)
SpoexovTa d|ii^5(avov (serpentem mira magnitudine). Neque
tamen Dio et Livius in monstri ac tempestatis descriptione

^:S:^^:^-:.

■ -.'-'■.; . - ■".■ j> ■7^.:." '

■*' -''i' '^ ■■'■ ■' — • \'l\^ ^' '";' '.': '^-- ' '

10

consentiunt, ut Posner vult ; nam Livius primuni serpentem,

deinde nimbum commemorat, contra Dio dicit: xod 2$etv

X^^f^^^^ {iiyav x<«>poOvTa xod Spflexovta ocbx(^ dicaxoXouS^Ovra

djjii^X*^o^« Praeterea Livius damnum a serpente allatum

2~i , describit, Dio nil nisi draconem Hannibalem secutum esse

J>-V^prodit. Omnes igitur tres narrationes in hac re dissentiunt.

Denique extrema Coelianae narrationis pars a Dione

*';'ff prorsus abhorret. Namque apud Coelium deus quodnam

r^iSf* iUnd. esset tale monstrum interrogatus respondet: vastitatem

>^'?|i ^sse Italiae, apud Dionem : & 'Avvf^a, xaOxa aufiTcopdT^aovxfli

■^4^001 T^v 'IxaX£(xv Spxexai. Quam discrepantiam Posner (p. 19)

^^^. K diluere studet, cum Dionem haec de suo addidisse dicit.

;:■ ; •-, Sed cur Dio, sin aliter aptissimum responsum apud auc-

f ^torem suum (Coelium) legit, operam dedit, ut de suo in-

:. eptissimum adderet? cf, IJnger in censura Posneri libelii.

(Philol. Anz. VIII p. 554).

:.■*«■ "*■;, -j

>S'^'''f.

W s.;x'i:

:f

Tres igitar sunt causae, quifeus commovemur,, ut
Coelium a Dione in somnio enarrando usurpatum esse
'■ '/ r negemus. Nihilo magis autem Livius, ut vidimus, Dionis
A /<^ fons esse potest.

"^.>: Venimus nunc ad quaestionem, quis Livii auctor fuerit.

"'' iQua in re haec potissimum sententia tuenda est somnium

- . > illud e narratione eorum scriptorum emanasse, qui Hanni-

;" : balis castra secuti sunt^). Probabilis igitur est sententia

'i^- ,Gilberti in libro: Rom und KarthEgo (p. 188), qui censet

: Coelium, Livium, Dionem ex uno fonte, Sileno, hausisse;

illas autem discrepantias ex propria utendi ratione esse

' • r profectas. Contra Bdttcher (p. 375) Silenum a Livio in

: ■ • usum vocatum esse negat neque firmis argumentis de-

^y:; ■- monstrat. ;,:^;?u^,;f^-,.); :, ::..-; ■^-v>..;.~^^^^ > -v:-. -. t^h-vj;^

Sed utcunque se res ' habet^ fl!a Vollmen s^entia

; ; falsa est, qui (p. 36) ex verbis „fama est" Livium in somnio

, ' enarrando famam secutum esse conclusit. Nam haec verba,

-' ut mihi quidem videntur, non indicant Livium illud som-

";.■■ '' ' ''i^--''^-:^'-ii^^/:^'^:A:';''J^-^^

*) NoYE ac mira Sieglini coniectura est, cum (p. 68) hanc fabu-
. lam post secundum bellum Punicum exortam esse dicit.

,- " :"■-/''.; v'---' V- . '''^•* ?:->'/ '■"'fcs' ■■:. ■' ■• ' ■ ~ -'■■''''■■'■ ''''^'^"^'■'^^''^i''\''.Z'

■'''.' ■ ■ '■ ' '■'.-. ::..-". ■?■:■> .. ■'' :..'.. ' ' 'i-' - :;''--.'c-Vv" ' ' • .■-'i'^''^>: ,'
• •< ■• '.. :., ' . ■; :tv-'v ■ ■ '-. ■ : . ' •' • ':^-' ..•'■'v"--- " " '^ -■■:'.,:u.

.■-..•~-> . "'■■:.■■.,'■ >r,X^ ^.:::A <•.■■:■". ., '• i \, '■■ .■'r''l,.»i:i.--'v- .:.-•'.' .■'}'::,.>.<^^j.

... ;• •■ ->■'■■■. ■> • . , i-.'J'*s-'. V • ■• / ,- / . i . .■■^■■■.; •■ ■■^■■■\: - '.v -i - r-i ■ ■^■■- .
.'. ;•-•'-• ':'•'■■<' ■ • >.■•■; -• '• '•-.:•, ■■' •«.' ,•>• . ...... , -,i ■.„ , -v^^ .;.•..•_ ^i^it.v;-; •.,.,':..•.'.. , ■Vj.y'^.-!^

;:' ^^■:-:'u'r.-:f;- ^■■^:>''vv^l --■>■'-.,•■• ■■..^^,j>}^v:-'r..-r ■^'M^^^y-^^''"' '^ ■ • "

^^^^^^■-^.^/^•••■..•„-,-_ . -■TA,,.;;^^^^::. -^ >, -rr., ■" ■ • ;

11

nium auditu accepisse, sed certo debere auctori, ut etiam
ex loco Liv, II, 32. 3 cognosci potest: ea frequentior faraa
est, quam cuius Piso auctor est. - ,.

Fragm. 12 Charis. II p. 183 P. 203 K. Coelius c.M'.
historiarum I: Sempronius Lilybaeo celocem in Africam V : ^
mittit, visere locum, ubi exercitum exponeret. '^■-i-'^.-.

Quod fr. multi docti ad narrationem Livianam XXI, ^v-: "^ -*
17 referri volunt. Perlustremus igitur hunc locum. Liviu8-^'>'^
postquam ineunte capite 17 Cornelio Hispaniam, Sempronio ^l^V
Africam cum Sicilia provincias sorte evenisse narravit v\;^
copiasque contra Carthaginienses pugnaturas enumeravit, ';.^iC
in § 5 ita pergit: Inter consules ita copiae divisae: Sem- >-'?^'
pronio datae iegiones duae et sociorum sedecim milia pe- ^^^ .-i
ditum, equites mille octingenli, naves longae centum sexa- v^ ^-^^-
ginta, celoces duodecira. cum his terrestribus maritimisque r '' ; -i-
copiis Ti. Sempronius missus in Siciliam, ita in Africam ; .;'^'4
transmissurus, si ad arcendum Italia Poenum consul alter ! VfV:
satis esset. — Primum diligentius nobis comparantibus haec . /fj;v-
verba cum Coelio statim intellegendum est Sempronium <
ea condicione, ut ad arcendum Italia Poenum consul alter ■
satis esset, in Africam transmittere iussum esse. Sempronius .»'; ll^
igitur praecipue in Siciliam, quippe quae a Carthagin- :,^? V ;^
iensium incursionibus tuta non sit (cf. c. 49. 2 et 51.2, 3), , V »~t|
mittitur. ■t''r^,<^.'^k^^^i':\''i::--'-''^rj%-rr^'^^ • 'r^'-^.'f,'-^

Deinde ex CoeTiano fr. satis apparet Sempronium : • '^ Vf
iam in Sicilia (Lilybaei) fuisse, unde celocem in Africam ,<-..,?
misit; secundum Livium (c. 17) autem Romanorum dux J.:^*

nondum in Sicilia commoratur, sed tum demum eo pro- ; : "^
ficisci iubetur. Denique ex eo, quod in § 5 celocium mentio ;■
fit, hoc loco Livium ex Coelio hausisse colligi non potest. :;
Namque Livius etiam XXXVII, 27. 4 celocium mentionera •...''.
facit. Praeterea manifestum est navibus longis, si quis .^ 'j--
Romanorum dux ad insulam defendendam missus erat, . - ■'-tC
etiam celoces additas esse. <i; SV ^ lu ->^^ ^L. li:^ 'v^-'

Sed dixerit fortasse quispiam fr. illud ad res a Sem- .^
pronio circa Siciliam gestas, quas Livius inde a capite >
49 — 51 narrat, referendum esse. Contemplemur igitur .

~A'

f *• •<

.3

■• ■.,'-/
>■;.

•-frr." ■■,/<-r''^> '«^^•^■^'{vW*"- '^.i •■■~f «*-.'■'■ ■ -'^■.;.;?- ^ -'■ .-■^■i' '■'■■: ■ „'>*j>^^

5'i< -'-=4 ■^'^'/'V-C^t;^;'-,.-^'-"' ^.V^^-'-- ■•• • -.- ■ ■:-:■.. ' -V

:^-Sy^'-^ .''srv^- .:-vv:,:v-5^'v--"":^ •■- .'-^ *' ■ ' > ■■■■.^^ ^'■■- ■'"' .':■.-

12

Livianam narrationem. Ti. Sempronius cum Messanam
1/*^ ' venisset (50. 7) seque cum rege Hierone coniunxisset (8 sqq.),
%!; - paulo post Lilybaeum classe petiit (11). Deinde in insulam
- :■ 7- Melitam, quae a Carthaginiensibus tenebatur, traiecit (51. 1)
!^ t'^ "^^eamque expugnavit (2). Quo facto ad insulas Vulcani, quia
"^il-: - fama erat stare ibiPunicam classem, transmisit; nec qulsquam
y^?^ - / hostium circa eas insulas inventus (3). Repetenti Siciliam
;.'-v ; 'consuli litterae ab senatu de transitu in Italiam Hannibalis,
^'.rV -. ■ et ut primo quoque tempore conlegae ferret auxilium missae
|,y; , : ' traduntur (5). Quapropter Siciliae res composuit (6) et
Xf , decem navibus oram Italiae legens Ariminum pervenit.
. ^- • inde cum exercitu suo profectus ad Trebiam flumen con-
ft .: legae coniungitur (7). ^ - - >^ ; c ?^ ? ^^^^-^S^-n

|v,' V ^ Videmus nullo loco Livi Sempronium in

-,^: V ; Africam transmittere in animo habuisse neque
j, omnino habere potuisse, quia Carthaginienses

■^.^ ' Siciliam et ipsam Italiam (51. 4) aggredieban-

fr. y .tur; secundum famam Coelianam autem Sem-
^vv :-. pronius celocem in Africam misit, visere iam
l^: - .; locum, ubi exercitum exponeret. Atque haec
^ .t narratio Liviana cum capite 17 prorsus consentit. Nam in
^' ' hoc capite Ti. Sempronius in Siciliam missus est, ita in
^■: '. Africam transmissurus, si ad arcendum cet; cum autem

;l^'t" • . . Scipio ad Hannibali resistendum non satis fuisset ob eam-

que causam senatus Semproniam ex Sicilia revocasset,

■,"'.',"■■■ , • ^

■^- iussum in Africam transmittendi ad irritum recidit. :C IT V

•? ; • Fragm. 14: Ineunte cap. 38 1. XXI Livius de Han-

|'> nibalis in Italiam adventu mentionem facit et postquam

*'-:-? - quantae copiae transgresso in Italiam Hannibali fuerint,

■:■ . ^ discrepantias protulit, in § 5 ita pergit: Taurini Semigalli

ilj:;": _^ • proxuma gens erat in Italiam degresso. id cum inter omnes

'^■■'■- constet, eo magis miror ambigi, quanam Alpis transierit,

^l^^ • et vulgo credere Poenino transgressum, Coelium per Cre-

'jK monis iugum dicere transisse; qui ambo saltus eum non

L • ' in Taurinos sed per Salassos Montanos ad Libuos Gallos

I : deduxissent. nec veri simile est ea tum ad Galliam patuisse

^,. ■ . itinera. ■/.>-:-:-^?' '„ '■ /] ■ '^'". _ ''■■ ;■"■'/■

JT' ■

-;■ '■: i'--: —^'X

■ ' . <-;-^-

.". 'r-

■>.?- , ..■

f^- -'. '

-:- V' • . • .,

■■■<:'%:-'\

■ k / '■'• ■ ■ ■'

' ■ .'3 '^'

■ ■ ;•..>■-■

.-■ '1.-. ^, . . ;

■'■, .x'- iv ■ ■■.•

-.- » ':,.'■-

• '■.■•..,;*•

■;-i ■ . -.-■ >--

i"^^^

.'VT-^--

.1 i: >*TM\

18

Perspicuum est Livium hoc loco Coelii sententiam
non probasse, primum quod censet Hannibalem, si Cremonis
iugum transiiset, non in Taurinos sed per Salassos Montanos
ad Libuos Gallos venisse, deinde quod veri simile non esse Va
putat ea tum ad Galliam patuisse itinera. Atque ipse
Poenum primum ad Taurinos venisse (38. 5) contra aliorum
scriptorum sententiam dilucidis verbis dicit neque usquam
ab hac fama abhorret. Namque in sequenti cap. 39. 5
Hannibal Taurinorum unam urbem, caput gentis eius, quia
voiens in amicitiam non veniebat, vi expugnat, tum demum
ex Taurinis movet (6) ; praecipue autem cf. Peropportune ,
ad principia rerum Taurinis adversus Insubres mo-
tum bellum erat (39. 1). ; ;. v - ■, ■: '<^'^'^:.':'^i-\,'-.-\-'-^''_'K ^' \'

Quodsi secundum narrationem Livianam Poeni primum
ad Taurinos venerunt, ut Livius eos per Cremonis iugum
transeuntes faceret fieri nullo niodo poterat; namque Cre- .
monis iugum ad illam gentem non deducit. Quem saltum
autem Livius intellexerit, reperiemus, si iter ab Hannibale
factum persecuti erimus. Poenus cum adversa ripa Rhodani
profectus mediterranea Galliae petiisset (31. 2), quartis
castris ad Insulam pervenit (4). ibi regni certaminibus
sedatis (6 sqq.) non recta regione iter instituit, sed ad
laevam in Tricastinos flexit; inde per extremam oram
Vocontiorum agri tendit in Tricorios, priusquam ad Dru-
entiam flumen pervenit (9). Deinde flumen transgressus (12)
campestri maxime itinere ad Alpis pervenit (32. 6). Quas
quidem Alpes Cottias fuisse iam Fr, Lachmann (p. 38) in-
tellexit: Locorum nomina et populos in illo itinere com-
memoratos Livius ab eis accepit, qui Hannibalem per Alpes
Cottias duxisse putabant. Livius igitur Poenum per
AlpesCottiastranseuntemfacit,CoeliusperCre-
monisiugum. Et quamquam non satis certum est, ubi Cre-
monis iugum (fortasse : Cramont) situm sit, tamen recte regio-
nem, unde Hannibal in Italiam venerit, cogitatione saepire pos-
sumus. Nam cum hic saltus adSalassos deducat, Salassi autem
Italiae partem inter septentriones et occasum solis spectantem in-
colant, fieri non potuit quin Poenus a regione inter septentriones

•>: •:0^"i

Wm-':.<,-:^4^^''M'--

f^

14

et occasum solis spectante in Italiam descenderet. Contra
Alpis Cottia ab occidente in Italiam deducit. Itaque op-
timo iure nobis statuendum est Coelium neqiie in fianni-
balis itinere ab Insula usque ad Italiani descripto neque
rin priore capitis 39 parte Livii fontem fuisse.
r*^'4. xl;. ::i;- Ad extremum commemorabo Wolfflinum et aliis rebus

:; rr^et Ammiani XV, 10, 10 sqq. narratione nixum affirmasse
f^^vLivium in Hannibalis per Alpes itinere descripto ex Coelio
.^'T;„iiau8isse. Nam Ammiani verba, ut ait ille, cum Livio
prorsus consentiunt, illam Ammiani autem famam esse
ifragmentum epitomes a M. Bruto factae ex Coelio veri
-; , f"'""'' simile est. Sed res aliter se habet. Namque V. Gardthausen:
^^^ > ;Ober die geographischen Quellen des Ammian. Jahrb. f.
^. . > " class. Phil. VI. S. Bd. demonstravit et Ammianum Coelium-
%.,, que aperte pugnare et illum (Ammianum) librum geo-

^ \ ; graphicum ex Livio aliisque rerum scriptoribus composi-
^ V-- : •: ..itum adhibuisse fbntem^' j^: ^;"';^:^:: .::?.; ^--^-^^fi^i^^^
f^c <.'".- Fragm. 17. Exeunte cap. 46 I. XXI Coelius ser-
l^-r ; jvj ^vati consulis (in pugna Ticinensi) decus ad servum natione
^^■;\ 4r Ligurem delegat. Cui repugnat narratio Liviana: Cum iam
^-*-^ ' .-magna ex parte ad pedes pugna venisset (46.6) et Numi-
^^-! ' dae, qui in cornibus erant, circumvecti paulum ab tergo
^- r se ostendissent, is pavor perculit Romanos, auxitque pa-
vorem consulis vulnus periculumque intercursu
tum primum pubescentis filii propulsatum. (7)
^] ' Deinde laudatio filii his verbis sequitur: Hic erit iuvenis,
u^^^-l penes quem perfecti huiusce belli laus est, Africanus ob
egregiam victoriam de Hannibale Poenisque appellatus.
Postremo equitatus consulem in medium acceptum non
armis modo sed etiam corporibus suis protegens in castra
^v ■ sreduxit. Nusquam servi Ligustini mentio fit. Atque Livio
^ sententiam Coelianam minus probatam esse ex iis quoque

^; .. ^ verbis, quae Coelii narrationi addidit, satis apparet: malim
^^;>: equidem de filio verum esse, quod et plures tradidere auc-

|;-;|^" tores, et fama obtinuit. Quo ex loco Bottcher (p. 397)
^ '^v concludendum esse censet Livium omnium rerum scriptorum,
qui de hac re memoriae prodiderunt, Coelium certissimum

m

K -»•

\' ■ ■ ' ■ •''-■■.' »••■■■■.#

m." '-^. "^■' :•-:.• ':■ '■^-■'■vP"i'. ■''-'■ ■ ;;^ ' '•■'■■- =^ -■•'.-.;«.' •■H ^^^.>i^i|^i<«/

-;y:'r^--

i^- ■ " - ■. ■ ^-':' .< : ■■ -^- / <^- ^- ■■ ; •■.-'-• • •• ^-ry j -^ .x; ''r^-^ i-rLi^ •

;.•:>»--;>..-'.■- ■•', • . '■- ■ ' ' '■ • -■. .^. vv ■•«.-.■..►■-. .:>.:i«-.- -:;..".*'.<^.'..j

[5;',-.;^;v. >••* ■■ •• • ■. ^ .'^;.. .■,•■_.,:• ■■■. / „*'*;-•:-.•;; -1' ■■'^-■-'^■'',:'»3*^ij;.

'^^ y^ry-^^^xi^C

W t^:

esse putasse ; itaque Livium facere non potuisse, quin illius
sententiae (wenn auch mit schwerem Herzen, ut ait ille)
maximam haberet fidem. Sed si ita se res haberet, certe
Livius, ut iam 0. Gilhert: Die Fragm. p. 430 attulit, pro
coniunctivo praesentis „malim" imperfectum ^mallem" (ich
hatte lieber gewollt) dixisset. Ex usu autem coni. poten-
tialis (der Potentialis der Gegenwart zum Ausdrucke
einer bescheidenen Behauptung, Englmann lat.
Gramm. 10. Aufl. § 302) „malim" pro „malo" positum esse
apparet; cf. velim, nolim, quis dubitet etc.

Accedit quod Titus duas causas, cur suae famae
jnaiorem fidem habeat quam Coelii, memorat, primum quod
plures auctores tradiderunt, deinde quod fama obtinuit.
Verba Liviana igitur ita explicanda esse mihi videntur:
At ego meam narrationem praefero, cum et apud plures
auctores scripta sit et per omnium ora feratur. Praeterea
haud scio an patriae quasi quodam amore, quominus Goelii
sententiam probaret, Livius sit prohibitus. i, - ' - ..

Neque minus recta esse existimo, quae sentit Posner
de hoc loco. Qui cum Cassium Dionem ex Coelio hausisse
velit, ille autem quattuor locis Scipionem a filio servatum
esse memoriae prodat, duas, ne pugnantia dicat, coniecturas
protulit (p. 59) aut Coelium primum de Ligure servo ex-
posuisse, tum autem fortasse de hac ipsa re elegantissime
dubitasse — non aliter fortasse atque Livium : malim equi-
dem sqq. — aut hanc de servo narrationem per errorem
Livium Coelio attribuisse. Ad haec confirmanda Posner
attulit haec argumenta: se vix credere posse Coelium Afri-
cani quam maxime ab ipso laudati huic gloriae obtrectasse,
quod eo minus credibile esse putaret, quod Laelio, familia-
rissimo Scipionum amico, librum suum dedicasset, Laelio,
qui huic maioris Africani facto summam attribuisset vim
Polybioque, ut scriberet, illud narravisset (Pol. X, 3. 2—4).
Se (Posnero) quidem iudice Coelium ad hunc virum non
ita scribere potuisse, ut ex Livii verbis efifici videretur. —
At non intellego causam, cur Coelius certe fidis scriptori-
bus nixus sententian) Laelio contrariam proferre non po-

r-^,i

..- -.. •,-.

->*i^. ■.^.>

"^^^- '^y!^^^:

. j^^.

■i^-

' .-^-Ik^ -'*■ ■^'* - - -"'

^.■•'■.i'f.\*

= ^•. x^'&:.s-v:

16

tuerit. Deinde manifestum est Liyium, si apud Coelium

^> ■ " duplicem de consule servato narrationem repperisset, hoc

4 non fugiturum fuisse neque dilucidis verbis dicere potuisse

: .;-/^ ^- CJoelium servati consulis decus ad servum natione Ligurem

delegasse. if^^ib^^&^iM ■

' ^" -^j^ De altera coniectura Posner dicit Livium hoc loco

memoria lapsum Coelium posuisse pro Valerio Antiate,
;. ;< cuius e fragmentis saepius malignitas quaedam in Scipiones ,
!?• appareat. Sed praeterquam quod Valerium Antiatem ma-

^ > ": lignum fuisse in Scipiones Unger in censura Posneri disser-
^f tationis (p. 555) refutavit, coniectura illa plus quam audax

l^ esse mihi videtur.

^> Fragm. 18. Etiam proximum caput 47 ad negan-

jf;: : dum Livium ex Coelio hausisse nobis praebet ansam.
tl Scriptor noster ineunte hoc cap. Romanos, cum post pugnam

lyj- Ticinensem Padum transiissent, pontem ne Poenus statim

l^ sequi posset rescidisse narrat (47, 2, 3). Deinde mira atque

'/' V insolens narr. Coel., quo modo Hannibal copias Pado traiecerit
^v sequitur his verbis: Coelius auctor est Magonem cum equi-

I" ^- tatu et Hispanis peditibus flumen extemplo tranasse, ipsum
'"' "- Hannibalem per superiora Padi vada exercitum traduxisse
;.\ elephantis in ordinem ad sustinendum irapetum fluminis

oppositis. Sed sub haec verba Livius in § 5 statim Coeliana
i, illa veri simillimis refellit argumentis: ea peritis amnis

■;" eius vix fidem fecerint: nam neque equites armis equisque

<: salvis tantam vim fluminis superasse veri simile est, ut

T, ■ iam Hispanos omnes inflati travexerint utres, et multorum
^ '"^ ; dierum circuitu Padi vada petenda fuerunt, qua exercitus
i-t^ gravis impe41mentis traduci posset. Livio autem eo maior

I ' fides est habenda, quod in illis regionibus natus horum

^. locorum peritissimus fuit. Et sane Titus, quae aliis scrip-

xJ' toribus debet, prorsus a Coelio abhorrentia in § 6 com-

■ ;• memorat: Potiores apud me auctores sunt, qui biduo

' ' vix locum rate iungendo flumini inventum tradunt: ea

i> cum Magone equites et Hispanorum expeditos praemissos.

y., dum Hannibal, circa flumen legationibus Gallorum audien-

j . dis moratus, traicit gravius peditum agmen, interim Mago

' r ''^^'^.ijk^v

-^^

1?

■/< ; ■■ •'v-i*-s*-t=*f ■■' • -• <■ v's ■^r-"? 1 : ■., .
■ 1 r - ■ •,''■ '-■ ■■•'^. -■ ^ ;> ••. r ■-■^;- ■■''.-■ •.:,.-'-^ ■

equtteBque Placentiam contendunt. — Pedites vero eodem
quo Mago ponte Padum traiecisse ex verborum contextu
satis apparet. Habemus igitur narrationem cuiuspiam ex
potioribus, quos Livius supra commemoravit, auctoribus.

Atque hoc loco mihi licefat paucis commemorare verbis
Wolfflinum in editione 1. XXI p. 52 ex eo, quod ratio
Hispanorum Rhodanum traicientium -eadem fuerit, quam
Livius secundum Coelium in 47. 5 (ut iam Hispanos omnes
inflati travexerint utres) narraverit, conclusisse Livianam
narrationem: „Hispani sine ulla mole in utris vestimentis
coniectis ipsi caetris superpositis incubantes flumen trana-
vere (XXI, 27. ^^"'veri similiter ex Coelio manasse. Verum-
tamen non habemus, quod hanc sententiam sine dubitatione
Bumamus. Illa enim flumen transeundi ^atio nequaquam
inusitata, verum etiam crebra fuit, ut apparet ex Curtio
VII, 21. 8: quibus (utribus) incubantes tranavere amnem,
et ex Caes. beil. civ. I, 48. 7: Lusitani — quibus erat
proclive tranare fluraen, quod consuetudo eorum om-
nium est, ut sine utribus ad exercitum non
eant. Cur igitur Livium eam quae crebro accidit rem ex
ipso Coelio hausisse statuere cogamur? Illum ex alio auc-
tore sua sumpsisse nonne eodem iure nobis licet concludere?
Namque credo tum demum, cum duo scriptores in aliqua
aut inusitata aut falsa fictaque re consentiunt, pro certo
nos affirmare posse aut alterum ex altero hausisse aii|;
utrumque usum esse eodem fonte.
'hc:^ Denique quae ratio hoc loco inter Livium et Polybium,
qui multis rebus inter se congruunt, intercedat, quis utriusque
auctor fuerit, haec aliena sunt a disputatione nostra. Quibus
de rebus 0. Gilbert in libro: die Fragm. p. 431 sqq. copiose
disseruit.

Fragm. 20. Cic. de div. I, 35. 77 complurium prodi-
giorum secundum Coelium mentionem fecit. Sed Coeliana
illa neque in rebus neque in verbis cum Livio (XXII, 3.
11 eqq.) consentiunt.

Jam de loco, quo prodigia acciderunt, scriptores

noatri inter se discr^ant. Nam cum. Flaminius secundum

-?-.r?s^''-"^-^ ■ . ' ■ ■•-■ ■^■■-./■r.' ■^■- ■,■*■•; * .-^* ■

■'^/■■■•■t': • ■ ' ■ . ■■■ '■■ ■s '■■"■■ . - *

^v-J' ■,■■ i ■', ■ •■■'■'■;■■■ i ■■'.-■■ ■

, ^-^-■-/.<:.. •■ \ , ,,.,-• •••,,.,'•..•, ■■■ ■•■^•■, ■}■•■•
■*"^ '•'.!•■• •.,-'.■-..•,''.-•■.-•'•■ •11 ■, ■■ ■' ■

■■«■"•■■-■*■ - '■ ■ "■■■.'■•"'■ ■ - -■". -■■■-■ ■:■(''' ■ ■ "

"■K. ";,■■---" ,- -. ■■ : ■■■ ■ V.- ..■. ' ■ ■■ : j . " - '

-^.^

18

^

ff: -

m

r.K^

>■••-■-.

?,■■' .;
?c::.-

Coelium Arr^tium versus signa moverit, Livius coitisu-

lem Arretio proficisci in animo habuisse narrat. Ut

enim ex cap. 63 1. XXI apparet, Flaminius Ariminum se

" contulit, inde exercitum per Apennini tramites in Etruriam

;t.>duxit (63. 15), tum Arretii moratus est (XXII, 2. 1; 3. 1),

:^i^ denique signum proficiscendi Arretio dedit (3. 10, 11).

Unde autem consul secundum Coeliura abierit, Coelius-

't^ r^Cicero non commemorat neque facile certi quidquam coUigi

*^;p*f potest. Gilhert quidem: Die Fragm. p. 435 ex Coeliano:

HV>:^,ante signum Jovis Statoris** Flaminium ab ipsa Roma

,>?'• P^o^'^*^'''^™ esse demonstrat, sed quomodo plusquamper-

.,:;<'fectum ^movisset" et locutionem ^castra movere,'' quae

; nullo modo ad profectionem ab ipsa Roma quadrat, inter-

>;}^pretemur? Id unum certuni est Coelium et J^ivyip de

.'. '^a- loco dissentire. - % ■-^^^?^-'-^ i--:.i^:A:^^,^.'[:-.^^^^^:^^'i:^^-^:^^-

' 'J" V At in prodigiis quoque descriptis scriptores nostri
' ; discrepant. Jam primum enim Livius d u o prodigia esse
facta memoriae prodit, Coelius tria. Nam de tripudio ne
, iverbum quidem apud Livium invenitur, sed milites dupli-
-*ci tantum prodigio perterriti sunt. (XXII, 3. 14). Deinde
I apud Coelium de Flaminii ferocia, qua incitatus o c i u s signa
Tconvelli iubet, nihil traditum reperimus, sed signum pro-
jificiscendi multo post datur. Denique in eis, quae de signo
quod convelli nequibat, tradunt, inter se dissentiunt. Nam
apud Coelium non reperiuntur] verba, quae Flaminius nuntio
/dixit: num litteras quoque ab senatu adfers, quae me rem
' gerere vetent? (cf. XXI, 63. 12). Praeterea Coelius prodi-
gium illud non plane narravit, sed his verbis finem fecit:
.^'Flaminius re nuntiata suo more neglexit. Contra apud
^^Livium consul nuntium dicere iubet eflfodiant signum, si
ad convellendum manus prae metu obtorpuerint , id quod
Livius non de suo addidisse videtur. -'4;--i^.^:^ri,j;;,^0ct^:;^^
_. Onmino autem duarum narrationum tenor prorsus
V est diversus (cf. 0. Gilbert: die fr. p. 435). Apud Livium
Flaminius signa convelli iubet. Itaque cum consul
in equum insiluisset signumque convulsurus esset signifer,
et consul eflfunditur et signifer signum convellere nequit.

■^.

;•* -

m-'-^
B&

,-. •: ■ ■ ■ -^ ■-■ •• 1, ■,:v.:;r

■ .' ..■••■•^\

R-"

19

Ambo igitur prodigia a iussu proficiscendi originem du-
cunt et aptissime inter se cohaerent. At Coelius illa prodi-
gia ab tertio illo de tripudio plane seiungit. Nam cum
Flaminius queisi fortuito ascendisset equum, primum
prodigium accidit. Cui addidit Coelius alterum de tripudio.
Postremo proficiscendi signo dato tertium fit prodigium.

Sed non solum in rebus. verum etiam in verbis
exstant discrepantiae. Namque Livius quasi consulto omne
Coelii verbum vitasse videtur. Pro „exercitu lustrato cum
signa movisset et contra Hannibalem legiones duceret et
ipse et equus eius ante signum Jovis Statoris sine causa
repente concidit^ Livius dicit: cum ocius signa convelli
iuberet et ipse in equum insiluisset, equus repente cor-
ruit co ns ulemque lapsum super caput effudit;
verba Coelii: „nec eam rem habuit religionem" frustra
apud Livium quaeres; pro „obiecto signo ut peritiB vide-
batur necommitteret proelium" Livius : Territis omni-
hus qui circa erant velut foedo omine incipiendae
rei. Denique pro „quo tempore cum signifer primi astati
signum non posset movere loco nec quicquam
proficeretur" Livius scribit: insuper nuntiatur, signum
omnivi molientesigniferoconvelli nequire. Verba
„plures cum accederent" desunt apud Livium. ^ ^- ' ' '■ •

Ex multis igitur argumentis hqc-loco Coelium
non fuisse Livii fontem satis elucet. r:-^ . ;^ ; /" />

Atque idem de terrae motu ad lacum Trasumen-
num in XXII, 5. 8 dici potest. ,; i-^ ;• "^.ir r . w- '

Jam primum nemo erit, quin statira intellegat Livium
terrae motum attulisse, ut quantus ardor animorum, quam
intentus pugnae animus fuisset doceret. Coelius contra fapud
Cic. de div. I, 35. 78) terrae motus ob eam solam causam
commemorat, quod prodigia sunt. Deinde ex Coelio non
apparet, num ipso loco quo pugnatum erat, terra mota
sit, sed hoc unum perspicuum est tum ipsum cum calami-
tosum illud proelium committeretur, terrae motus factos
esse. Tura Coelius variorum terrae motuum in variiB
regionibus mentionem facit, cum Livius unum memora-

-j.Sf.^Sst^^s. ;.•>■;■ -r. "V ■■' ;• ■. ■''''■ .- . "" . ■ - . "^ .■. ■■ ' . .' ■• - •

:>f •'■':. i' ■ ■• ■ ' . ■' " .■■•■ -^. ;-.,,, ; ■ - . - •■-.

w.;v^v>--'--- ,';^-^<-v'^v--. . ; : ■■ .. . -.■■ :■■■■.. -^

^W^/^' '^:i^':-i^'<':--^-'^:'t- :■■■■' \-^ /■■■■': '■ ••'-.-,

t - h I

verit motum, qui totam concusserit Italiam. Postremo quae

r ■'^de damno Livius profert, quod terrae motus intulit, et

in rebus et in verbis ab Coelio abhorrent. Nam pro „ut

vi^^multa oppida corruerint" Livius ponit: qui (motus)

, ^,inultarum urbium Ilaliae magnas part6s prostravit; pro

universis verbis: multis locis labes factae sint, terraeque

desiderint Livius singillatim: montes lapsu ingenti proruit;

pro „in amnes mare influxerit" Livius scribit: mare

fluminibus invexit.

Denique Coeliana verba: flumina in contrarias partes
fluxerint i. e. adverso flumine plane dififerunt a Livianis:
avertit cursu rapidos amnes i. e. amnes in altero fluxerunt
alveo. Atque velut consulto omuis Coeliana vox a Livio
vitata esse videtur. ' - ■ ■ v,^'

Terrae motus etiam Zonaras VIII, 25 p. 189, Plutar-
chus in V. Fabii c. 3, Plinius 2, 84, 200 mentionem faciunt.
Jam primum Zonaras de motibus (xfiiv aeia{i(bv), Plu-
tarchus de uno, Plinius de maxumo motu, dum Poeni et
Romani ad Trasumennum lacum dimicant, dicunt. Tum
tres scriptores omnes ut Livius milites motum non sensisse
tradunt. Deinde Zonaras Etruriam solam nominat, quae
terrae tremoribus concussa sit; Plutarchus autem et Plinius
terram non atferunt. Denique in eis, quae de damno mo-
tibus illato memorant, Zonaras et Plutarchus propius acce-
dunt ad Livium quam ad Coelium; Plinius nihil de ea re
memoriae prodit.

Ex his omnibus rebus satis intellegi potest narrationes
trium illorum scriptorum omnibus fere partibus cum Livio
congruere atque omnino fere a Co6lio distare. Quis autem
fons et illorum et Livii fuerit, in medio relinquamus. ;

Ad extremum aflferre nobis liceat ex eo, quod Livius
cum Coelio ^) consentiens tris ferme horas ad lacum Tra-
sumennum pugnatum esse (6. 1) commemoravit % illum ex

*) Itaque tribus iis horis concisus exercitus atque ipse (Flami-
nius) interfectus est.

^) Polybius temporis mentionem non fecit. \^ Lj

:Mv

-;. .t-v^

huius historiis hausisse hunc locum non temere colligi

Fragm. 21. In cap. 31. 8 1. XXII Livius de Fabii
dictatura haec scripsit: Omnium prope annales Fabium dic-
tatorem adversus Hannibalem rem gessisse tradunt ; Coelius
etiam eum primum a populo creatum dictatorem scribit.

Hic igitur Fabium et fuisse et a populo creatum esse
dictatorem putavit. Deinde insequentibus verbis Titus falsam
Coelii aliorumque sententiam refellit simulque quo modo
error ille exortus sit docet: sed et Coelium et ceteros
fugit uni consuli Cn. Servilio, qui tum procul in Gallia
provincia aberat, ius fuisse dicendi dictatoris; quam moram
quia exspectare territa tertia iam clade civitas non poterat,
eo decursum est, ut a populo crearetur qui pro dictatore
esset; res inde gestas gloriamque insigneui ducis et augen-
tes titulum imaginis posteros, ut, qui pro dictatore creatus
esset, dictator fuisse crederetur, facile obtinuisse. Sententiam
illam Coelii a Livio probatam non esse nemo non intel-
leget.

Ut autem ad id, quo tendimus, perveniamus, nobis
is locus cum Liv. verbis in cap. 8. 5 comparandus est.
Namque rationem quandam inter duos locos intercedere,
quis est qui neget? Romani in summo periculo versantur;
itaque ad remedium iara diu neque desideratum nec ad-
hibitum, dictatorem dicendum, civitas confugit. et quia et
consul aberat, a quo uno dici posse videbatur, nec per
occupatam armis Punicis Italiam facile erat aut nuntium
aut litteras mitti, nec dictatorem populus creare
poterat, quod nunquam ante eam diem factum
erat, dictatorem (haec lectio codd.) populuscreavit
Q. Fabium Maximum et magistrum equitum M. Minucium
Rufum.

Illum locum prorsus sensu carere nemo non intelleget,
Quare iam in editione Ascensiana a. 1513 ignotus homo
scripsit : prodictatorem populus creavit cet. Atque hanc
lectionem esse rectam satis apparet ex toto huius loci
contextu comparato cum verbis cap. 31. 8, ut 0. Gilhert:

':.■> ■

A^.S

22

Die Fr. p. 443 sqq. firmissimis demonstravit argumen-
tis 1).

Quod si rectum est, fieri non potuit, ut Livius caput
8. 5-jex Coelio peteret; immo secutus est auctorem, qui

. Fi4)ium prodictatorem fuisse memoriae prodidit.

- - ^ Sed cur Titus hoc loco Coelii errorem non refellit,
cum in cap. 31. 8 disertis verbis illum refutet? certe nuUa
alia ex causa nisi quod in cap. 31 demum alios auctores
in his Coelium adiit. Indo autem summo iure colligi potest
quidquid Livius inter capita 8 et 31 tradiderit, non ex

Coelio fluxisse. {; • ^v .^^ '-J'^u^r' v^";^"^'^^'?^^ '^^^^^- ^^^i^l^^^l^f '
/ ,. ? Atque cum hac sententia optime consentiunt verba
Liviana in XXII, 25. 10: quas ob res, si antiquus animus
plebei Romanae esset, audaciter se laturum fuisse de
abrogando Q. Fabi imperio; cf. Weissenborn in alt. ed.
p. 179: Die Drohung wttrde ganz gegen die rOm. Ansicht
von der Magistratur verstossen, wenn nicht Fabius nur
prodictator und auf ungewOhnliche Weise gewahlt ge-
wesen ware. . ••":'- -'■ '' ' ■ '^- i^-^- ■^■-'-::'':^'y: ■■-':i';:**4^'!;^v?y-i7-

^ ■ - Neque mirum est, quod Llvius omnibus narrationis
locis Fabium dictatorem, non prodictatorem nominavit.
Namque non solum omnes rerum scriptores et fasti, sed
etiam auctor ipse, ex quo Titus in 8. 5 hausit, illum sim-
plicifer dictatorem appellavit; cf. de ea re 0. Gilbert: Die
firagm. p. 448. - ,. . - .w ^^

Fragm. 28. Livius in cap. 11. 8 1. XXVI poptilati-
onis templi Feroniae mentionem facit in eaque re contro-
versiam in medium profert: huius populatio templi haud
dubia inter scriptores est (11. 10). Coelius Romam euntem
ab Ereto devertisse eo Hannibalem tradit, iterque eius ab

1) Madwig p. 286 sqq. comecturam illain improbat et lectione
cod. Puteani: „nec dictatorem populo creare poterat" nixus audacius
quam ignotus ille homo scribit: nec dictatorem populo non consulto
senatus creare poterat — dictatorem populus creavit. Sed causae a
Madvigio ad coniecturam „prodictatorem etc." loco movendam prolatae
non satis graves esse mihi videntur. Wdlfflin: nec dictatorem praetor
creare poterat — dictatorem cet. — Weitsenlorn in alt. ed. et Hertz:
prodictatorem. ". : ' -^^, •'^j.~/'>:^ ^>^<M:fcA^"

--^je^ ■f^^ '^'•-? %

28 \

Ee.ate Cutiliisque et ab Amiterno orditur: ex Campania in -^;
Samniura, inde in Paelignos pervenisse praeterque oppidum -
Sulmonem in Marrucinos transisse, inde Albensi agro in ^.
Marsos, hinc Amiternum Forulosque vicum venisse. neque
ibi error est, quod tanti ducis tantique exercitus vestigia
intra tam brevis aevi memoriam potuerint confundi — isse
enim ea constat — , tantum id interest, veneritne eo itinere
ad urbem, an ab urbe in Campaniam redierit. '•

Ex his verbis satis elucet Hannibalem secundum
Coelium ingressum esse hoc iter: Poenus Volturnum trans-
gressus per Samnites praeter Teanum,Venafrum, Aeserniam,
Aufidenam in Paelignos pervenit, deinde praeter oppidum
Sulmonem in Marrucinos transiit, tum per Marrucinos in
Paelignorum fines rediit, inde Albensi ad Fucinum agro
in Marsos, hinc (via Claudia Nova) Amiternum, Forulos,
Cutilias, Reate venit, tum via Salaria Romam petens Ere-
tum pervenit ; at inde devertit in Etruriam ibique templum
diripuit. Denique viam Flaminiam ingressus iter Romam
direxit.

Videamus nunc qua via Hannibal secundum Liv. nar-
rationem Romam petierit, num Romam proficiscens, ut
est apud Coelium, Feroniae templum spoliaverit. ■ '

- 1' Hannibal Vulturnum transgressus praeter Cales in
agrum Sidicinum pervenit. ibi diem unum populando mo-
ratus per Suessanum Allifanumque et Casinatem agrum
via Latina ducit. Sub Casino biduo stativa habita et
passim populationes factae. (9. 2). inde praeter Interamnam
Aquinumque in Fregellanum agrum ad Lirim fluvium ven-
tum (9. 3). perpopulato agro Fregellano per Frusinatem
Ferentinatemque et Anagninum agrum in Labicanum venit
(9. 11) jinde Algido Tusculum petiit, nec receptus moeni-
bus infra Tusculum dextrorsus Gabios descendit. inde in
Pupiniam exercitu demisso octo milia passuum ab Roma
posuit castra (9. 12). inter haec Hannibal ad Anienem
fluvium tria milia passuum ab urbe castra ad-
movit. ibi stativis positis ipse cum duobus milibus equi-
tum ad portam Collinam usque ad Herculis templum

''-\'^'

.: ' .P/

: ^V^

y

fj~-

■■>'•■ -

V^'

- ^- .'-

■- w.

-&

,^;-t ^; ,

'.->"

V-

^

'-. *.^

' "

&

y^

■■'■', >v

^y-

■ !*-•*'.

.^"'^ ■i=.->?^<" •■■^:.'." ;•. -^^-

u

est progressus (10. 3). postero die transgressus Anienein
in aeiem omnis copias eduxit (11. 1); imber et tempestas

^bis certamen diremerunt (11. 2). tum tribus causis (cf. § 3 — 6)
motus ad Tutiam fluvium castra rettulit, sex 1

'milia passuum ab urbe. inde ad lucum Feroniae per- ;
gitire, templum ea tempestate inclutum divitiis (11. 8).
omnibus donis tum spoliatum templum (11. 9).

Neque Livius memorat Hannibalem iterum Romam
petiisse, sed (per Samnium Apuliamque) et Lucanos in
Bruttium agrum ad fretum ac Regium eo cursu contendit,
ut prope repentino adventu incautos (Romanos, qui jCapuam
obsidebant) oppresserit (12. 2). — Livius igiturPoe-
num in itinere ab urbe facto templum popu-
lantem facit. . ^ • .,/- ::, ; ;j ; :-- -%:

Quamquam scriptores nostri, ut vidimus, aperte pug-
nant, tamen Friedersdorff Livium ex Coelio illud iter hau-
sisse vult. Is enim in progr. Marienburg. 1874 p. 12
Titum hoc loco Coelium suo arbitrio correxisse putat.
Coelium quidem memoriae prodidisse Hannibalem Romam
euntem templum spoliasse ; Livium autem, cum apud alios
scriptores legisset Poenum Roma proficiscentem fanum V<|»
populatum esse, in hac re plures auctores secutum esse
neque tamen narrationem ex alio nisi ex Coelio hausisse.
Qua ratione cum cetera, quae Coelius de itinere Romam
facto tradidisset, loco suo mota essent, Livium in eam
opinionem discessisse, ut Coelius iter in urbem Romam
factum permutaret itinere ab urbe facto, ob eamque cau-
sam Hannibalem urbes, praeter quas secundum Coelium
Roma profectus esset, in itinere Romam facto praeter-
gredientem, eas autem, praeter quas secundum Coelium
Romam petiisset, in itinere ab urbe facto transeuntem
fecisse. Quod ex verbis Liv. in cap. 11. 3 apparere
videri : isse ea constat, tantum ^id interest, veneritne eo
itinere ad urbem, an ab urbe in Campaniam redierit. ;
Sed illud non recte iudicatum esse mihi videtur.
Namque non erat, quod Fulvius celerrime iter ad patriam
defendendam faceret (9. 4 sqq.), cum Hannibal, si Frieders-

.^.;

-r .y,'^

;■• -.7;

".■^^

s^ * " "'■,*'■-■:

^.ii ,•

•>-f-

'-r¥^--^

-

S;r^...r: <

^ ■ .t^ -*:v,>i-:^'^;:>:.:^^-

dorfi coniecturam ee^aiinur, secundum CJoelium iam iter
ab urbe ingressus a consilio Romam petendi destitisset
multaque millia passuum Roma abfuisset. Neque minus
fuit vanus terror, quem Fregellanus nuntius attulit Romanis
(9. 6 sqq.)- — Denique maximae Romanorum fuit stultitiae
in monte Albano atque arce Aefulana (9. 9) praesidia. circa
portas CoUinam Esquilinamque (10. 2) ad orientem nrbis
spectantes castra ponere, cum secundum CJoelium Poenus
a templo Feroniae, quod in septentriones spectat, viam
Flaminiam ingressus Romam peteret ob eamque causam
certe ad portam Flaminiam veniret
;<;, Apparet igitur ex iis omnibus, qnae Livius inde a
Cap. 9.4 — 10.2 narravit, hunc usum non esse Coelio.

Fragm. 40. Quomodo P. Cornelius Scipio copias
in Africam traiecerit et exposuerit, a Coelio ad incredibilem
elatum est admirationem : Prosperam navigationem sine
terrore ac tumultu fuisse permultis Graecis Latinisque
auctoribus credidi. Coelius unus, praeterquam quod non
mersas fluctibus naves, ceteros omnis caelestis maritimos-
que terrores, postremo abreptam tempestate ab Africa
classem ad insulam Aegimurum, inde aegre correctum
cursum exponit, et prope obrutis navibus iniussu impera-
toris scaphis, haud secus quam naufragos, milites sine armis
cum ingenti tumultu in terram evasisse (XXIX, 27. 14 sqq.).
Livium hanc sententiam neque probasse neque secu-
tum esse iam ex eis verbis, quae Coel. fr. antecedunt,
manifestum est.

' "^ Et profecto Livius in cap. 27 navigationem sine ter-

rore ac tumultu fuisse memoriae prodit. Namque milites,
quamquam nebula per duos deinceps dies et calligo meri-
diem et noctem obtinuerat, tamen nuUo modo^unt per-
territi. Praeterea Scipio praecepta dat, quae nuUum me-
tum, nuUam perturbationem nullamque temeritatem prae
se ferunt. - ^

. > . Denique Livius nihil de caelestibus maritimisque ter-
roribus, nihil de tempestate, nihil de militibus, qui iniussu

^,, ^ imperatoris in scaphis sine armis cum ingenti tumultu in

26

terram ev^asissent, tradidit. Hoc igitur luce clarius est

Livium insolentem illam narrationem de traiectione in

capite- 27 secutum non esse. Kessler (p. 27) Coelii frag-

mentum 41 1) cum Livio XXIX, ,27. 13 et 28. l^) com-

T*' i^-,;^ ''5! parans Coelium duas narrationes et veram et fictam me-

',^4^ moriae prodidisse Liviumque illas contaminasse censet.

%^^'t 8ed ut statim hoc commemoremus, veri simillimum esse

k^'^?:^" iputamus Nonium qui hoc fr. aflfert, narrationem Coelianam

^^ .")-:''- V contraxisse, ita ut ex eo non temere nimium colligere liceat.

^^ V ! Eo igitur, quod Livius diversas illas Coeli narrationes con-

^i; V . taminaverit, nixus Kessler Coeliana vestigia in cap. 25. 12

^ S:. V animadvertisse vult, cum dicat : Auctor est Livius in cap.

V_: \25 lib. XXIX Scipionem gubematoribus ut Emporia pe-

V.. : terent, edixisse; at idem Livius in cap. 27 ad promunturium

xV, : Pulchrum in terram escensum esse autumat nulla causa

^ :- i addita, cur res exitum non habuei;it. Alterum exemplum

/?f ^: ;'^ ■ 4 idem locus praebet, quo Coelius abreptam tempestate ab

' '■:^- Africa classem ad ipsulam Aegimurum aegre inde correxisse

V .- cursum tradit; quo autem cursum direxerit e cap. 25 patet,

■ ■ j in quo Emporia tetendisse Scipionem Livius exponit. At

,;_^ mire discrepat Livius in cap. 27 ad promunturium Pulchrum

?T . -'classem appulisse narrans. -- >. . . ;v 7^.- ^^ - .; r^ i- > .

Idem ex Coelio etiam LivianaiiFr narra.1)ioneih in XXX,

\ 24. 5 sqq. fluxisse iudicat: Percurrentes enim, ut ait, Livi

caput 24 libri XXX statim recordamur Octavio secundum

\. >Livium (XXX, 24. 5 sqq.) accidisse idem, quod Coelius

• ' ■'^apud Livium fXXIX, 27) Scipioni in Afrieam traicienti

accidisse prodit. Verumtamen argumenta illa, quippe quae

/;^in coniectura posita sint, non satis gravia esse mihi viden-

tur, ut ex iis Coelium ipsum a Livio in usum vocatum

esse confirmari possit.

..--/i: •-.':■'

■•' i--..,

.- .-• ^^^- ,-:.'• :„.-..:; '■.: ■ y,. _:-: •■ -,.4 ^^-■.■^■; ^

*) Nonius 8. V. metari p. 137 Coelius annal. libro VI: Omnes
simul terram cum classi accedunt, navibus atque scaphis egrediuntur,
castra metati signa statuunt. ■■ -^^^-C^r: ': ' '^' ■.:^ .^^ff:^'^^''^'^^^''--^^'^-

^) Eo classis decurrit, copiaeque omnes in terram expbsitae stint.
Expositis copiis Romani castra in proximis tumulis metantur.

■;>':i^-:ii'^ ■(.

■'^j:.

■■■ '>.' ■-'• .. .•

■• . •: -Sf:- ■ ><:'■■ ■. ■ ■•■-.:. :v. -V-' -.^J^- ':.. .^■-?: .^:^^

'. -' ^ -•--.,■ ' . - ■ •■ ' ' V.-.- ■ . ■'r'- ■ ^\- ■'^- t:*-"^ ■^^'■'■:^.\-' -V , ^-■■■•■^t.*^ ■ • *S1 ''^-i^

27

jt-^^ -r^&^'-^^. ^^^^^^-^rp^i^i^yf

Ad extremum Nitzschi sententiam paucis verbis com-
memorare mihi liceat. Is enim in libro: Die rOm. Anna-
listik p. 21 Coeliana fr. (39 et 40) ex po6ta (Ennio) manasse
putat. Sed iam H. Peter illud in dubium vocat p. CCXXIII
A. 3: At etsi saepe poetice vel rhetorice res ab eo exor-
natas esse concedo, tamen poetarum usus nullum vestigium

apud eum repperi. :^ j' v^? ; -^ 0 J^ ""

Contra 0 Gilberi: Die Fragm. etc. p. 390 sqq. ex
comparatione Enni versus: jjAfrica terribili tremit horrida
terra tumultu" cum Coelianis verbis : „cum ingenti tumultu
in terram evasisse" Coelium hoc loco ex Ennio hausisse
concludit. Idem Ennianum: ^Deque totondit agros laetos
atque oppida cepit" cum Livio XXIX, 35. 4: „non agris
modo, sed quacunque incedebat, populatis, sed urbibus
etiam quibusdam vicisque expugnatis, late fuso terrore
belli in castra redit" componit atque inde, praesertim cum
paulo ante (35. 2) Livius citaverit Coelium, Livium Coelio,
Coelium autem Ennio fortasse usum esse efficit. Sed
Gilbert ipse rem in dubio- relinquit. Nam et ab Ennio et
a Livio res gestae, quae apud omnes auctores similibus
verbis exstant, traduntur neque Liviana verba poetae cuius-
dam usus vestigia prae se ferunt. An fortasse permirum
est Scipionem agros devastasse, urbes vicosque cepisse?
Neque ob eam causam Livium e Coelio hausisse hac ra-
tione demonstrare licet. — Item Sieglin p. 56 Coelium
imitatum esse Thucydidem suspicatus complures locos Liv.
cum Thucydide comparat. Sed quid obstat, quominus
Livium ipsum Thucydidem imitatum esse statuamus, id
quod etiam Sallustius fecit, cuius multos locos enumerare
possum, quibus similia atque apud-Thucydidem continentur.
[A-; Fragm. 42. Duos eodem nomine Carthaginiensium
duces duobus equestribus proeliis interfectos non omnes
auctores sunt, veriti, credo, ne falleret bis relata eadem
res; Coelius quidem et Valerius captum Hannonem tradunt
(^iY, XXIX, 35. 2).

Jam ex verboriim nexu certum aliquid coUigi potest.
.Nam ea;. eo, quod Coelius et Valerius unum Hannonem

■^ vv?^^;:^^^

■A-

.^jt.-^^at^-te»;.

28

captum esse tradunt, etiam unum proelium equestre secun-
dum illos commissum esse concludi potest.
», ^ .j Accedit gravissimum illud, quod uterque scriptor iuxta
atlctores, qui duo proelia facta negant, a Livio nominatur.
Sensus igitur loci hic est: Alii auctores sunt duos duces
duobus equestribus proeliis interfectos, alii unum proelium
commissum, Coelius et Valerius unum ducem uno proelio
captum (non occisum) esse. — Jam quaeritur, quos auc-
tores Livius secutus sit. > - <■-' «

In XXIX, 29, 1 paucis verbis commemoratur equites
Scipionis cum Carthaginiensibus manus conseruisse et inter
fugientes praefectum quoque Hannonem, nobilem iuvenem,
occisum esse. Pro occiso Carthaginienses ala equitum cum
praefecto amissa, alio equitatu per ijovum dilectum com- v,, -'^
parato, Hannonem, Hamilcaris filium, praeficiunt (34. 1)^
Qui numerum militum auget (5) et Salaecam urbem oc-
cupat (6). Deinde Scipionis iussu a Masinissa ad pugnam
elicitur (8 sqq.) et cum mille fere militibus interclusus
interficitur (15). Livius igitur unum ex iis auctoribus '^ "> '
secutus est, qui duos eodem nomine Carthaginiensium duces
duobus equestribus proeliis interfectos esse tradunt. i^ . .^.
Praeter Coelium et Valerium etiam Dio Cassius fr. 57, 66 v ■''^J?
et Appianus Lib. 14 Hannonem captum (non occisum) esse
memorant. \ ■-.■'■- . i,-

Illa sunt fragmenta Coeliana, quae prorsus
a fama Liviana discrepant. u ^

Venimus nunc ad fr. 39, unde Livium Coelio usum
esse nullo modo demonstrari potest. Livius in cap. 25. 1
sqq. libri XXIX rerum scriptores in aflferendo militum
numero, quos P. Cornelius Scipio in Africam traiecit, valde
variare his verbis memoriae prodit: Quantum militum in
Africam transportatum sit, non parvo numero inter auctores
discrepat. alibi decem milia peditum, duo milia et ducentos
equites, alibi sedeciofi milia peditum, mille et sescentos
equites, alibi parte plus dimidia rem auctam, quinque 'et
triginta milia peditum equitumque in naves imposita (in-
venio). quidam non adiecere numerum, inter quos me ipse

A-

v*:-*.

''■l

■y
!■,■

. -i *

-«^

v*>-.,->s

ia re dubia poni malim. Coeliufi ut abstinet numero,
ita ad inmensum multitudinis speciem auget: volucres ad
terram delapsas elamore militum ait tantamque multitu-
dinem conscendisse naves, ut nemo mortalium aut in Italia
aut in Sicilia relinqui videretur. v .

Jam ex ipso verborum 'tenore Tito narrationem ex-
ornatam poetarum more probatam non esse optimo iure
concludere nobis licet. Neque eis, quae apud Livium in
cap. 24. 10 1) scripta sunt, statuere cogimur Livium hoc
loco Coeli historiis usum esse. Nam etsi omnia Scipionis
iussu confluxerunt, ille tamen idoneos tantum (cf. 24. 13)
elegit; omnes ceterae copiae in Sicilia remanserunt; cf. 26.8:
legiones, quae in Sicilia relinquebantur, ad prosequendos
commiiitones processerant ; nec classis modo prospectantibus
e terra, sed terra etiam omnis circa referta turba
spectaculo navigantibus erat. Quapropter nemo erit, qui
dicat Livium in fama de Scipionis apparatibus relata quid-
quam hausisse ex Coelio.

His fr. addenda sunt tria (29, 33, 44), quorum argu-
mento Livium usum non esse probari potest.

Fragm. 29. In describenda Marcelli morte (Liv.
XXVII, 27) multa cum Polybio (X, 32) consentiuut, alia
ab hoc scriptore abhorrent. Quapropter G. Michael in
libro, quem supra commemoravimus, p. 72 Livianam illam
narrationem, praesertim cum Livius extremo capite 27
(§13) citasset Coelium, qui triplicem rei gestae memoriam
edidisset, ex Coelio manasse voluit. Sed ex eo, quod auctor
aliquis a Livio citatur, colligi non posse mihi videtur Li-
vium auctore illo (etiam hoc loco) usum esse; immo vero
certis argumentis me confirmaturum esse spero Coelium
hoc loco non esse fontem Livi.

Livius tres narrationes de morte Marcelli apud Coe-
lium repperit, quarum unam tradiderat fama. Coelius

^ ~: ^) quidquid militum naviumque in Sicilia erat, cum Lilybaeum
'convenisset, et nec urbs multitudinem hominum neque portus naves
caperet, tantus omnibus ardor erat in Africam traiciendi, ut non ad
bellum duci viderentur, sed ad certa victoriae praemia.

■ • .It ■ . V- ?■ "': .. -f^

30

igitur in hac prima famam secatus est. Quomodo autem
fama narraverit Marcelli mortem, non difficile dietu esse
arbitror. !Namque luce clarius est Marcellum, gladium
illum populi Romani, qui per complures annos imperium
obtinebat, qui Syracusas urbem expugnaverat, denique im-
peratorem, in quo Romani summam coUocabant fiduciam,
fama quasi in coelum elatum esse. Et certe eadem fama
huius tam magni tamque praeclari ducis mortem omnibus
rebus egregiis exornavit lectisque verborum coloribus
depinxit. Quid vero scriptum est apud Livium?

' ': Marcellus explorandi causa malis prodigiis, ne contra
hostem proficiscatur, admonitus (26. 13) tamen dimicandi
cupiditate inflammatus e ca^tris egreditur et in hostium
insidias incidit (c. 27 sqq.). Postquam vulneratos ambo
consules, Marcellum etiam transfixum lancea prolabentem
ex equo moribundum videre, tum Romani cum Crispino
consule et Marcello adulescente saucio et ipso effugerunt
(27. 7). Ex his verbis nemo non intelieget Livianum illud
non fama traditum esse. Atque multo etiam maioris mo-
menti sunt verba in § ll:,mors Marcelli cum alioqui
miserabilis fuit, tum quod nec pro aetate — iam enim
maior sexaginta annis erat — neque pro veteris prudentia
ducis tam improvide se conlegamque et pr.ope
totamrem publicam in praeceps dederat. •-'^ ^- - ■ ^

Ex iisdem caasis isLTteram etiam Coeli narrationem
scriptam laudatione fili, qui rei gestae interfuerit, Livi
fontem fuisse negari potest. Nam etsi Marcellus adulesccns
in hac laudatione a se scripta fugam celare non potuit,
certe tamen, quam disertissimis verbis poterat, de eo,
quod moribundum patrem reliquisset, se cxcusare studuit,
causam addens, cur illum servare non potuerit, neque sim-
plicissimis, quae apud Livium (27. 7) exstant, verbis rem
memoriae prodere satis habuit. jfcrfL ^s^^J:^?:; ^ti^^/T^^Fi;:^

" i Denique secundum Livium Coelius tertiam, quam
ipse pro inquisita et sibi comperta adfert, nar-
rationem in historiis suis memoravitfrr<v^ .■s:^;; v^

■ ■'>^-'. -.'4.. . ■; .1'; '.•'.:"-■'■..". ■^-'"' ■',-»..'■' .•-* .-.- s:iY^:i^i.

■' V -.".""<'■ , • ■ l..;- ■■r ii.-- ■""■■'^'".•'•^■f'' r^i:.'''''';^' '.''■■.-■-!-■'' '■-r'-"oi?$''"

■ •■!. ■ ■>,.-•. ■■■ ■ . . ■ ■; . ..-'.■■ ■ .■-■-?;■. ^ :.-.-/.« ■«^.•'.:j

■■ -*:,.•*'.*. >^ - •■■■->■ ^ - , -...'Cv^

■■ />.'

,^<o>L'/"v. -v v< . *-^:y;:7^>£:.>^Ty-

31 '

Atque ex verbo „coinperta'' iure concludere licet,
Coelium in hac tertia narratione describenda non scriptorem ."
secutum esse, sed rebus ab se auditis („8ibi comperta")
usum in eas inquisivisse („inquisita"), praesertim cum ex,
aliis etiam fr. velut 50, 56 nonnulla auditu comperta illum .
literis mandasse appareat. Quapropter haec tertia nar--
ratio haud valde diversa fuisse videtur ab prima illa fama
tradita neque certe opprobria illa, quae apud Livium in-
veniuntur, complexa est.

Fragm. 33. Livius in cap. 46. 14 1. XXVIII haec
narrat: Eisdem diebus naves onerariae Poenorum ad octo-
ginta circa Sardiniam ab Cn. Octavio, qui provinciae prae-
erat, captae. eas Coelius frumento misso ad Hannibalem •
cOmmeatuque onustas, Valerius praedam Etruscam Ligurum-
que Montanorum captivos Carthaginem portantis captas

tradit. :'^j--:-r:^r '.'-i^- '-''' ■%..;":'^^ -- • v ^- -.'r ::^:t-i^r':: . '- V r ■•■ ;■ •

Jam primum illud manifestum est Coelium et Va-
lerium Antiatem- plane diversae famae auctores esse.
Namque secundum illum naves frumento commeatuque
onustae ad Hannibalem, qui in Bruttiis moratur,
mittuntur. At Valerius Antias illas naves praedam Etrus-
cam Ligurumque Montanorum Carthaginem portantes
missas esse scribit. Atque cum ex paucis verbis Coel.
nihil colligi possit, videamus numquid ex VaJerio conclu-
dere nobis liceat. ' '

Secundum Livium Mago, Hamilcaris filius, aestate
anni-^5 triginta ferme rostratis navibus et multis onerariis
duodecim milia peditum, duo ferme equitum in Italiam
traiecit (46. 7) Genuamt[ue cepit; inde ad oram Ligurum
Alpinorum classem appulit (8). Ingauni — Ligurum ea
gens erat — bellum ea tempestate gerebant cum Epan-
teriis Montanis (9). societate cum Ingaunis, quorum gratiam
malebat, composita Montanos instituit oppugnare. et cresce-
bat exercitus in dies, ad famam nominis eius Gallis undique
confluentibus. — Neminem fugiet Valerium Antiatem in eo,
quod Ligurum Montanorum captivos commemorat, cum
Liviaaa narratioae consefttire, quippe cum ^Mago (Epan-

'^f-^-f:^:,-::::^^-:::^-^^

■* '^-^ ' j

ir.^^:.

32

terios) Montanos oppugnare instituisset (11) et certe quos-
dam caperet. Praeterea veri simile est Magonem Montanis
victis etiam septentrionalem Etruriae partem depopulatum
esse (Valerius; praeda Etrusca). Quare quominus Livium
famam illam ex Yalerio hausisse sumamus nihil obstat.

At Th. Friedrich p. 22 et 33 sqq. aliis argumentis Livium
in cap. 46 ex Valerio nihil hausisse confirmare vult. Dicit
enim in cap. 46. 10 1. XXVIII a Livio eandem esse nar-
ratam rem, quae in cap. 19. 5 1. XXX. Cum autem in
libro XXX Valerium Antiatem Livi fontem fuisse constaret,
cf, Nitzsch : die rOm. Annalistik p. 17, cumque Livius in c.
46. 14 1. XXVIII Coelium et Valerium citasset, fieri non
potuisse, quin caput 46 1. XXVIII ex Coelio manaret.
- ,' Contemplemur igitur, num res ita se habeat. Poenus
decem longis navibus in statione prop& Savonem ad prae-
sidium praedae relictis, ceteris Carthaginem missis ad tuen-
dam maritumam oram, quia fama erat Scipionem traiec-
turum, ipse Montanos instituit oppugnare (XXVIII, 46. 10).
Mago igitur, ut satis apparet ex illis verbis, maiorem
navium longarum partem (viginti ferme) cum maioribus
copiis in Africam misit, minorem (decem) cum minoribus
copiis in Italia retinuit. Has autem minores copias in
cap. 19 libri XXX ille in naves imposuit. Nam Poenus
cum in agro Insubrum Gallorum a P. Quintilio Varo prae-
tore et M. Cornelio proconsule victus et vulneratus esset
(XXX, 18), cumque legati ab Carthagine adiissent iubentes
primo quoque tempore in Africam traicere (19. 2), impositis
copiis in naves (decem illas naves longas) profectus, vix-
dum superatla Sardinia ex vulnere moritur (19. 5).

Ex locis comparatis ea, quae in cap. 46 1. XXVIII
et in cap. 19 1. XXX narrantur, optime inter se respon-
dere, neque eandem rem bis a Livio esse relatam intel-
legitur. Quare non habemus, quod Livium caput 46 libri
XXVIII ex Valerio Antiate hausisse negemus. -^ --• --

Ad extremum paucis Livianam narrationem cum Ap-
piano comparemus. Primum Livius nomen praefecti Sar-
diniae afFert (Cn. Octavium), Appianus dicit nil nisi : 6 ^5

^

,-'":\^^^ ::':>■■:

Sap56vos axpxvrif6(;. Deinde ille ad oetoginta naves captas
esse tradit, hic viginti depressas esse, sexaginta captas:
xal 6 xf)g Sap56vog OTpaTyjybs ^utTiXeiaag liaxpatj vauaiv
xaTi5ua£ n^v a6Tfi>v erxoatv, l^i^xovTa S' SXa^ev. Tum Ap-
piani fama multo accuratior est quam Livi, cum ille afferat,
quot naves provectae (IxaTiv), quo modo circa Sardiniam
delatae sint : o6Sev6g S' ^peTtxoO TcapaTtljiTcovTos aOT&g 5ve[i05
Sg Sap56va xaTT^veyxev. Denique, si antea recte iudicavi-
mus, Livius (Valerius) Magonem naves praedam Etruscam
Ligurumque Montanorum captivos Carthaginem por-
tantes misisse narrat, Appianus (cf. Coelium) illas frumento,
copiis, pecunia onustas Carthagine exiisse. Inde ap-
paret Livium et Appianum plane diversam famam secutos
esse. Coelius autem, qui naves ad Hannibalem missas esse
tradit, in eo ipso cum Appiano Hannib. 54 consentit. Qua-
propter si ex paucis verbis Coeli aliquid concludere licet,
ille et Appianus hunc locum ex eodem fonte hausisse vi-
dentur. v^ ^ ' r "■-

■ :, Fragm. 44. Non s. v. congenuclare p. 89 Coelius
annali lib. VH: Ipse regis eminus equo ferit pectus ad-
vorsum, congenuclat percussus, deiecit dominum.

Quamquam hoc fr. recte in narrationem Liv. XXX,
12. 1: „Ibi Syphax equo graviter icto effusus opprimitur
capiturque" cadere videtur, tamen sententia Sie§lini p. 9,
qui verba fragmenti paene immutata reperiri putat apud
App. Lib. 26 Liviumque mihi probari non potest. Nam
praeter verbum „equo", deiecit dominum — dTceaetaaTo t6v
5eau6T>)v nullam verborum similitudinem reperiri arbitror.
— Praeterea nobis fr. accuratius perspicientibus ex verbo
„ipse" efficiendum est Coelium antea eum nominasse, qui
Syphacis equum percussit. Contra Livius simpliciter dicit :
„equo graviter icto" ob eamque rem haud facile ante
oculos habuisse videtur fontem, in quo eius, qui equi per-
cussi auctor erat, nomen exstabat; namque tam gravia
Titum commemoraturum fuisse puto.

Quis autem ille „ipse" fuerit, de ea re docti non con-
sentiiint. H. Peter p. 160 C. Rutilium fuisse putat; quam

-:s

^^i ■

34

♦

sententiam iure 0. Oilbert: Die Fragm. p. 457 in dubium
Yocat et Masinissam illum fuisse censet. Quodsi recte iu-
dicatum est, fieri non potuit, ut Livius illum locum ex
Coelio hauriret propter verba: et vivus, laetum ante
omnis Masinissae praebiturus spectaculum, ad
Laelium pertraiiitur. Namque Livius, si Coelium secutus
esset, certe Masinissam ipsum cepisse Sjphacem gloriantem

feClSSet. ■ •■;■: ;v • . ;-. ■■■-.■>.■ = .*;■.■ ■■^.•V*-:'^" ,•>■ -■ Vi^ .^-is-S ■ '

V Deinceps, ut erat propositum, dicatur de iis frag-
mentis, quae cum narratione Liv, consentiunt vel ut
rectius dicamus non aperte pugnant cum Livio.
Sunt autem omnino sex (22, 25, 26, 41, 45, 55), quorum
de uno (41) iam supra sub fr. 40 nos recte iudicasse pu-
tamus. , _ . > ;

Fragm. 2 2. Priscian III p. 607 P. 98 H. Coelius: '^
in primo historiarum: Dextimos in dextris scuta iubet ,^>-k
habere. — Quae verba a C. Peter p. 80 aliisque Tei&run^^^^y^
tur ad Livium XXII, 50. 4, qui post pugnam Cannensem ^v/'^;»
Romanos medios per hostes vadentes ex castris minoribus^ ';|v
ad alios in maiora fugisse tradit : et, cum in latus dextrum,^'li*^" >
quod patebat, Numidae iacularentur, translatis in dex- j, V.^
trum scutis in maiora castra ad sexcentos evaserunt (50. 12)r ;i' '^
Scriptores nostros similia referre quis est qui neget? . > -Jv^
Verumtamen Coelius rem multo accuratius quam^H}.^
Livius describit. Nam ex Prisciano ipso apparet formam^ -'^^,
„dextimos" notionem superlativi servasse, etsi illae formae '
saepe ad positivi significationem, ut Sieglin p. 18 recte
dicit, prope accedant. Secundum Coelium igitur ii, qui
dextimi positi sunt, scuta in dextra habent, secundum Livium^. '; *i;
omues scuta in dextrum transferunt. Habemus igitur simi- ^;-.-!'
litudinem, non plenum utriusque famae consensum. Verbis fC'^'^
Livianis (50.12) haec proxime antecedunt: Haec ubi dicta ^V • f
dedit, stringit gladium cuneoque facto per medios vadit hostis.- v. >;
- Illa verba poetae (Enni) versus esse per se ipsuih '-'*'
liquet. Sed Livium ex Coelio, qui secundum Frontonem
epist. p. 62 Nab. poeta illo usus sit, hos versus hausisse

■^'

' V

■'■•.>V-.'f

■%:2

tfe i

firmis probari non potest argumetitis; cf. etiam ea, quae .;*;.;••>
iam supra diximus sub fr. 40 ex. ' : ^j

Fragm. 2 5. Gell. X, 24. 6 Suppetit etiam Coelianum ^

illud ex libro historiarum secundo: Si vis mihi equitatum
dare et ipse cum cetero exercitu me sequi, die quinti
Romae in Capitolium curabo tibi cena sit cocta. — Idem
tradit Livius in XXII, 51. 2: Maharbal die quinto, inquit,
victor in Capitolio epulaberis. sequere : cum equite, ut
prius venisse quam venturum sciant, praecedam.

Quamquam uterque scriptor eadem memoriae prodit,
tamen non habemus, quod fieri non potuisse quin Livius
fabellam iliam ex Coelio hauriret statuamus.. Namque
fabellas eius generis unus auctor ex altero hauriebat at-
que ex annalium scriptoribus aetate postremis, quos Livius
secutus est, certe ille aut ille Coelium adiit. '

Fragm. 26: Priscian VI p. 678 P. 198 H. Coelius:
Nullae nationi tot, tantas, tam continuas victorias tam brevi
spatio datas arbitror quam vobis. Meltzer p. 35, H. Peter f
p. 154, Weissenborn in ed. Coeliana illa Livium ante oculos
habuisse statuerunt, cura scriberet: pro his tantis totque
victoriis verum esse grates deis immortalibus agi haberi-
que (XXIII, 11. 12). Attamen iam O.Gilhert: die Fragm.
p. 449 discrepantias quasdam commemoravit. Jam primum
enim Coelius oratione directa, Livius obliqua utitur, deinde
ille in universum de multis victoriis, quae nulli nationi
tam brevi tempore quam Carthaginiensi datae sint, dicit,
hic : aequum esse pro his victoriis grates deis immortalibus
agi (verborum contextus apud utrumque scriptorem certe
diversus fuit), deniqtue apud illum figuram rhetoricam „tot,
,1: tantas, tam — tam" reperimus, apud hunc „tantis tot", quam
insolitam verborum collocationem esse neminem fugit; cf.
reliqua apud Gilbertum.
V- ;,? Fragm. 45: Non. s. v. soluerit p. 508 Coelius annali
lib. VII: Duos et septuaginta lictoris domum deportavisse
fascis, qui ductoribus hostium ante soluerint ferri.
j^'ii:-::^*_^^:,Nauta p. 46, quem secuti sunt alii, hoc fr. cum nar-
ratione Liv. XXX, 28. 7 coniunxit Liviumque ibi a Coelio

36

deprompsisse putavit. — Locus apud Liyium hic est: non
esse hodie tot fasces magistratibus populi Romani, quot
captos ex caede imperatorum prae se ferre posset Hannibal.
Antea enim Titus tradit Romanos, quamquam Poenus ex
Italia decessisset, tamen in metu fuisse, quod ille incolumi
exercitu in Africam transiisset ; tum Scipioni cum Hannibale
ipso pugnandum esse. Sequuntur deinde laudes Hannibalis
eiusque exercitus, inter quas etiam Liv. illa verba reper-
iuntur. Contra fr. Ck)elianum, ut ex verbis: qui ductoribus
hostium ante soluerint ferri apparet, ex oratione Car-
tbaginiensis cuiusdam (fortasse ipsius HanaibaUs) sumptum
esse videtur. .. , ;,

Praeterea cur Livius, si re vera Coelium noc loco
in iisnm vocavit, duos et septuaginta fasces non scripsit?
nisi forte putamus Titum narrationem suam secundum
Coelium mutasse computantem, quot fasces magistratibus
illius actatis fuerint et ita duobus consulibus duodenos,
quattuor vel sex praetoribus, si duas Hispanias adnumera-
bis, senos, omnino sexaginta attribuentem ad hanc sen? >:'
tentiam pervenisse : non esse hodie tot fasces (60) magistra-
tibus populi Romani, quot captos (72) ex caede imperatorum
prae se ferre posset Hannibal. Habemus igitur etiam his
locis similitudinem, non consensum famae. -Vt tic a:

Fragm. 55: Serv. ad Aen. IV, 206 Coelius: Maurusii,
qui iuxta Oceanum colunt.

Quod fr. apud Coelium fortasse eundem, quem apud
Livium (XXIV, 49, 5), locum obtinuit: Syphax in Maurusios
— extremi prope Oceanum adversus Gadis colunt — re-
fugit. Quapropter Nauta p. 38, Weissenborn in ed., 0. Gilbert :
Die Fragm. p. 464 illuc fr. referunt. Ceterum ex paucis
verbis nihil certi concludi potest, cf. C. Peter p. 81, H. Peten'
p. 163. Itaque nimium in illa re G. Michael p. 39 et
Meltzer p. 26 egredi mihi videntur putautes Livium non
horum verborum tantummodo, sed totius narrationis
illius fontem Coeli opus ante oculos habuisse. -v, ^^^ j ^- ^

Atque aliis quoque locis eadem de Maurusiis dicere
potuit Coelius, ut apud Livium XXI, 22. 3 (Mauri, accolae

•- " ■" ■. ' ■• '', ■■ ,.'■ / ^' "■> ', i'T';',

■■ ..■..' ,. , ..■■.■■:•-. ■■■: •.-. .^ -A-^icmx.^ ■

Oceani) vel in XXIII, 26. 11 vel in Africae regionibus
describendis, ad quam rem Goelio data est occasio traiectione
copiarum Scipionis in Africam facta. Sine dubio autem
fr. ad bellum Hannibalicum quadrat. • - ■■-' ■■ ' '

Restat, ut pauca dicamus de iis fr. Coel.,quae
apud Livium non exstant. '

Fragm. 1 (Cic. orat. 69, 229) et 2 (Priscian VIII
p. 792 P. p. 383 H.) ex prooemio Coeliano belli Punici
secundi sumpta sunt.

Fragm. 3: Priscian XITI p. 960 P. II p. 8 H. Caelius
in I: Neque ipsi eos alii modi esse atque Amilcar dixit,
ostendere possunt aliter.

Haec verba quamquam a doctis ad varios locos re-
lata sunt, tamen iam propter nomen „Amilcar^ ad bellum
Hann. pertinent. 0. Gilbert: Die Fragm. p. 405, ut alios
omittam, hoc fr. ad orationem a Fabio in senatu Romano
habitam refert, < ' .. : ''- • '

;: Fragm. 4: Priscian Xm p. 960 P. 8 H. Caelius in
I: Antequam Barcha perierat, alii rei causa in Africam
missus. , .

Quaeritur, quis sit ille in Africam missus. Nauta p. 21,
^Fr. Lachmann de font. II p. 34, Weissenhorn in ed., Bdttcher
p. 440, Meltzer p. 17, Sieglin p. 21 illum fuisse Hannibalem
putant. Sed Wolfilin (Antiochus p. 46) illorum sententiam
refellens fr. recte ad Hasdrubalem rettulit. Atque cum
hac opinione etiam verba Diodori 25, 14 Bekker optime
consentiunt : 'AaSpoOpag 5^ 6 Ya(iPp6$ *A(i{Xxou, iie|i<^ei5 uapi
ToO xTjSeoToO d<; Kapx^jS^va e?? ir6Xe|iov xSv No(ice$<i)v (alii
rei causa) ^TcavaoTcEvTwv Kapx^jSovtoig xaTdxo(I>ev dxToxia-»
XtXbug, i^coypfas ^^ IXa^ev ScoxtXfous, oi 5i "konzol iSouXAOifjaav
cp6poug TeX^aovTe^. ;; ■-
^>;?r T Quod Sieglin p. 21 in dubium vocat; namque si ille
fiiisset Hasdrubal, Coelium in primo libro multo longius
repetiturum fuisse quam Livium et Dionem; illud autem
fieri non potuisse. — At Sieglin errasse mihi videtur; nam
cum ^ivius et Dio totam rerum Romanacum historiam

.■•*-ii

■*>-;-'^>-- -■' ' ■'■ ■ ) -'

:V^ '?•■>•■.

<^^-

;-^.

.'",'>

38

scripserint, Goellus minimam eius partem, bellum Pan.
secundum, fieyi no^ ,. potuitj quin Cpelius altius repeteret
.'^q_uam illi. ■:'.^'\vX;^;:'^^r^;:^iV^ ^r?:^^^^^

■i;^^^ Fragm. 6: Non s. v. bellosus p. 80 Coelius: Tantum

v>bellum suscitare conari adversarios contra bellosum genus.

:':i-y'u Quod fr. cum pauca verba contineat, non facile est
^:?;Q^ l • explicatu. -Jam primum multi docti illud referendum esse
'^ " ■ Vputant ad Livium XXI, 10. 3: obtestans ne Romanum cum

-Saguntino suscitarent bellum. Quodsi recte iudicatum est,

< secundum Coelium Hanno oratione improbat adversarios

i. e. partes Barcinas tantum bellum suscitare conari contra

-bellosum genus Romanorum. Similiter apud Livium Hanno

per deos senatum Carthaginiensem obtestatur, ne Romanum

cum Saguntino suscitent bellum. Attamen nemo erit, qui

^-^ex uno verbo „8uscitare" Livium hanc orationem ex Coelio

Ibausisse temere coUigat. Praeterea autem maxime dubi-
tamus, an Liv. illa verba delenda sint. Wolfflm quidem

Vfirmis argumentis, quae in ed. krit. Anhang p. 131 profert,
nixQS uncis illa inclusit. ^ -^ • ty' . , - ,. ..vvAjrir.^:^;

Alia etiam ratione hoc fr. explicatum est. 0. Otlhert :
Die Fragm. p. 402 ad orationem a Fabio in senatu Romano
habitam illud refert. Denique Sieglin p. 9 haud spemenda
profert argumenta, quibus fr. 5 non Coelio, sed Caecilio
po^tae attribuendum esse confirmat.

Neque ex fragm. 6 certi quidquam colligi potest:
Priscian X p. 886 P, 510 H. Caelius iu I: Qul cum is ita
foedus icistis. ^ ' " r ^v; /."- >lA,v-

H. Peter p. 148 in ea, quam iam commemoravimus,
oratione etiam illa verba Hannonem dicere potuisse censet.
0. Gilbert: Die Fragm. p. 404 cum oratione Fabi coniunxit
illud fr. Wolflin (Antiochus et in editione) et Sieglin p. 21
in orationem ab Hasdrubale quodam in senatu Carthagin-
iensi habitam illud cadere putant (Ltv. XXI, 18. 10): Vos
enim, quod C. Lutatius consul primo nobiscum foedus

. fecit (sic Weissenborn in ed. alt. et Hertz; Wolfflin et
Madwig •.icii'), negastis vos eo teneri. (etiam paulo infra

, Wolfflin et Madwig legunt: quod nobis insciis icit.) ,

■•'''. ■ '■-'■:!. • ■ . ■ ' '..' ■■■y \ ■■ ''^- ■- \'"''}'v^y^.'

■-:.■■■■■ , : ■ • . ■■::.' ' ■■■■ ^•'■■: ■..v-.,A,:;-,flr.u^

, .".- ■,:•..'•■:■ , 'v •^..'V ^i'- ■>-'•'>../ 'v^''p^V

) .'ii-lC •!¥''■<■.

r / i4'o,v.

Quare Wolfflin^ praesertim cum forma perfecti „icit" ■ *^'\
a Livio hoc loco primum adhibita sit, Titum Coeliana illa: • V -^
qui cum is ite, foedus icistis ante oculos habuisse censet. ^ ■'
Sed omnium codicum lectio est : i e c i t *), quamobrem in ^

Weissenborni et Hertzi editionibus fecit reperitur. Prae-
terea apud Coelium; si recte fr. relatum est, ei, qui foedus ;
ineunt, Carthaginienses sunt , apud Livium duobus locis
Romani (C. Lutatius). — Sed ut lectio „icit" recta sit,
tamen nemo ex hoc uno verbo Livium ex Coelio hausisse
efficiet. ,

Fragm. 7: Non s. v. poteratur p. 508 Caelius annali
libro I: Cum iure sine periculo bellum geri poteratur. '-. -^
Quae verba in bellum Pun. primum cadunt atque aptissime : -
ad orationem ab Hannone in senatu Carth. habitam (LIy.
XXI, 10. 9) a Sieglino (p. 13) relata sunt. ■ ^,- ';

Fragm. 8: Priscian VIII p. 801 P. 399 H. Caelius
inl: Qui intelligunt quae fiant, dissentiuntur. — Quod fr.
ad varios locos est revocatum. Jam primum Sieglin (p. 20)
ex oratione Hannonis illud sumptum esse putat, coll. Livi
'' XXI, 4. 1 verbis: pauci ac ferme optimus quisque Hannoni
adsentiebantur, Atque illud recte iudicatum esset, si opti-
mus quisque i. e. optimates vel nobiles Carthaginiensium
significaret Coeliana illa : qui intelligunt i. e. prudentes.
Deinde 0. Gilbert: Die Fragm. p. 403 ad orationem Fa-
bianam verba revocat. Denique Posner (p. 43) cum dicat

if«^' vT^^ba fortasse ad Hannibalis in Saguntinos iniuriam per-

/ji^ tinere, ad orationem a Carthaginiensi quodam inter Sagunti

f^ Obsidionem habitam refert.

®^(; V Fragm. 13: Plin. n. h. III 132 Alpis in longitudinem
deciens centena milia passuum patere a supero mari ad
inferum Caelius tradit.

,;,^ Quid aptius est, quam statuere hoc fr. ex fama Coel.

;;f!^* '? de Hannibalis per Alpes transitu a Plinio haustum esse?

^" ; Fragm. 15: Charis. II p. 182 P. 203 K. Coelius

historiarum I : duodeciens C (centena) milia passuum longe.

^) Wdlfflin et Madwig „e" inditum esse putant ad vocalis men-
suram

J4.

suram Bignificandam.

'■^%-x-

^.w:^:.;--.iX--- ':m

40

Hic fere, ut ait H. Peter p. 150, fuit milium passuum
numerus itineris, quod confecit Hannibal a Carthagine nova
ueque ad Padi campos. Minorem numerum affert Poljbius
in, 39. 11 : &<n' elvat xoug TccEvTag ^x Kaivfjs Ti^Xeo)^ oxaSbug
, j Tcepl SvaxtoxiXCoug (i. e. decies centena centum viginti quinque
milia passuum) oO^ ISei SieXdetv aOx6v.

Fragm. 16: (Macrobii) Excerpt. Bob. de verbo ap.

^'■''$*^^::Eichenf. et Endl. in annal. p. 173, V p. 651 K, Coelius in

V \'J pjfj^o: „Illis facilius est bellum tractare", hoc est diu trahere*

P' s'"tV ' '"* Quod fr. melius quadrat ad orationem Carthaginiensis

>':T:i.cuiu8dam de Romanorum opibus et virtute ante bellum

4f;; r j;/ft*un. II exponentis habitam, quam ad Liv. verba (XXI,

^ k 44. 8): illis timidis et ignavis esse licet, qui respectum

■ habent, qiios sua terra, suus ager per tuta ac pacata itinera

fugientes accipient. (cf. H. Peter p. 151). Nam praeter-

.; quam quod verba Coeliana frustra apud Livium quaeres,

Hannibal, ut militum fortitudinem accendat, diversam con-

ditionem suorum militum et Romanorum ante oculos illorum

ponit, cum dicit: illis (Romanis) timidis et ignavis* esse

licet, quia victi fugere possunt, vobis necesse est fortibus

viris esse, quod in hostium terra fugiendi facultas vobis

' pulsis data non est. Omnino autem verba Coel : „b e 1 1 u m

t r a c t a r e" ad hunc locum Livianum nullo modo quadrant.

> Fragm. 23: Non s. v. singulatim p. 176 Coelius an-

nali lib. I : Primum malo publico gratias singulatim nomina.

' ;• . Quae verba etsi corrupta esse videntur, tamen for-

: tasse ad gratias, quae nobilibus viris, qui ex pugna ad

r Cannas facta (malo publico) evaserant, imprimis Varroni

consuli redeunti actae sunt, quod de re publica non de-

sperasset (Liv. XXII, 61. 15), referri possunt. (cf. H. Peter

p. 154, 0. Gilbert: Die Fragm. p. 368).

Fragm. 24: Charis. II p. 193 P. 217 K. Coelius

historiarum I: ^Commodum est, satis videtur". Nec enim

' pro sufficienti inquit Paulus accipi debet, sed pro pari et

aequo. •: ■ . > ..■ ><•• • .•■.•••■ -^- ■-■■^c^ :■,.■. , ■ .rv^A ^-i^

V . 0. Gilbert: Die Fragm. p. 405 recte interpretatus est:

Et utile et aequum est (videtur). v , ^r^^.

m

. ■^i^. "■ ,-, 'v.;^?'-'"

-^■>'4/ ^

.<! T .>■ ■-'

41

isi;'*fVr

■■;^^'f^

Qu,od fr. in certum locum revocare propferea diOcil-
limum est, quod talia verba multis locis dici poterant;^
Verumtamen ex oratione quadam primis belli Pun. II
annis habita illud fr. sumptum esse veri simile est. • .;.^ »

^ Fragm, 30: Nonius s. v. dubitatim p. 98 Coelius
annali libro III : Imperator conclamat de medio, ut velites
in sinistro cornu removeantur, Gallis non dubitatim inmit-
tantur.

Quod fr. quamquam referunt H. Peter p. 156 et 0.
GUbert: die Fragm. p. 369 sqq. ad pugnam prope Senam
commissam, quam Livius in XXVII, 48 memoriae prodidit,
tamen difficillimum est certum aliquid proferre, cum illud
ad quamlibet fere pugnam belli Punici secundi referri pos-
sit (cf. Liv. XXIII, 24, XXYII, 12. 15, XXVII, 42). cf.
etiam Sieglin p. 11. y- . > . . i ■ -

.i<^:;y-^s^Fragm. 31: Serv. ad Verg. Georg. I, 77 Coelius
' libro tertio seri avenam ostendit. , v.

.« 0. Gilbert: Die Fragm. p. 388 sqq. Iiaec verba ex
descriptione agri Gallici, quam Coelius narrationi suae de
adventu Hasdrubalis in Italiam intexuerit, hausta esse
putat. Sed tertius liber Coelianus mea quidem sententia
non usque ad annum 207 a. Chr. pertinere potuit. Melius
ille liber annis 214 — 213 respondet et fr. fortasse cadit in
narrationes cuiuspiam (Capuae) urbium his annis obses-
sarumi-' '■ ■'^'- "• VI v :•, '•. ."•■-

V ',f^';^Fragm. 32: Priscian IX p. 869 R 484 H. Caelius
in IV: Custodibus discessis multi interficiuntur.

.C> ,' *.' Verba fragmenti certe ex narratione urbis oppugnatae
sumpta sunt, fortasse (si sequimur Sieglinum p. 21) Tarenti
(Liv. XXV, 9. 15) anno 212, cuius anni res gestas in quarto
libro a Coelio traditas esse veri simillimum est.

Fragm. 34: Cic. de div. I, 24. 48: Hannibalem
Coelius scribit, cum columnam auream, quae esset in fano
Junonis Laciniae, auferre vellet, dubitaretque utrum ea
soiida esset an extrinsecus inaurata, perterebravisse, cum-
que solidam invenisset, statuisse tollere ; ei secundum quie-
tem visam esse Junonem praedicere, ue id facaretj minarique

i ...^- V ■

■'"•■,■ 'f ■ '

r:

'A-

-■'>■■ .. .•'- . i' • ■> ^ . ■■■

V -"y

r>\

42

si fiecisset, se curatiiram, ut eum quoqne oculum, quo bene
videret, araitteret ; idque ab homine acuto non esse n^lec-
tum. Itaque ex eo auro, quod exterebratum esset, baculam
curasse faciendam et eam in summa columna collocavisse.

Nauta p. 53, quem alii secuti sunt, ex eo, quod Liv.

; '^XXIV, 3. 6 diserte auream illam columnam commemoravit

.\; •: •'solidamque fuisse addidit, hanc Coeli narrationem illum

, %/^ v-ante oculos habuisse conclusit. Quod Nautam nimis te^iere

l"^^' '^^. :l^'collegisse arbitror. Immo vero ex silentio Livi, quo nar-

j^::^i .'^.^"^ionem illam Cic. praetermittit, contraria efificere licet,

^ -i^ i-Vpraesertim cum altero etiam loco (XXVIII, 46. 16) Junonis

^^^.^^^^^'ilJ^eicimsi^ templum commemoretur et ne minimum quidem

^^\'.^v-^ ../huius fir. vestigium Gxidet^-t,^;'--^^^,^^ -,::a:!f^:}t:i^iik

ii'.>%|;*;;:Ar;' Fragm. 35: Scholia Leidensia ad Verg. Georg. II,
iy^^fe- 0197 Saturi] locus iuxta Tarentum, quem Caelius in V libro
^:'i,^- .■ ;i-Viiistoriarum dicit nomen accepisse a Satura puella, qiiam
^^'.^v' ,-'^^ compressit. — Quamquam Saturi oppidum in om-

fp-i'' ' nibus, quas scriptores de bello Hann. tradiderunt, descrip-
... vtionibus omnino non memoratur, tamen fieri potuit, ut
'i^^ Coelius illius oppidi, quod in agro Tarentino erat, narrans
'" ,' ' '-'^ Tarentum a Romanis anno 209 obsessum et recuperatum
vi^i'. ' . " esse (Liv. XXVII, 15—16) paucis verbis mentionem faceret.
■i <; •. Praeterea expugnationem Tarenti, id quod iam Meltzer
•?* Cv !>• 22 recte intellexit, hoc fere libro (5) contentam fuisse
'^., ; ex tota materiae distributione facile coUigitur. ' -^ ^r!^*

^^■' ■:■.:. <.y^- Frag'm. 36: Priscian VIII p. 827 P. 432 H. Caelius
in V: Morbosum factum, ut ea queee oportuerint facta non
sint. ■'■ '•''"■■ "-■V- ■' < >•■, ■■-. : ■ •> ■• '^r-r--''- • -^.v^-'-^ '■-:?; . .7 vfHj'%'

Locus difficilis est ad explicandum propter verba

^ ; V ';' > „morbosum factum'', quae diversum in modum docti inter-

;■;> '■ pretati sunt ; cf. Nauta p. 38, Groen v. Prinsterer p. 56,

^; ■ . Meltzer p. 22. Optime mihi probatur Sieglini interpretatio

y , (p. 20): „malum et funestum esse (item Nauta et Groen)

^>';il, ut" sqq. Atque ille refert apte fr. ad crebra opprobria a

^)^.' -; plebe Romana nobilibus dicta propter bellum segniter et

;^^ V ' ignave gestum.

>.•

V

■^r -t

' <■ '!'■'. •'• •'.•.•' • ' •. ;'■ ■■■ ' ^"»1 '.■••• '■

■:' ':y?M:'-.:-i:hm-

■ ■'• '.V . -'i'/ ..■>.' - y.r.. -'-■.■'

■ .• '. ' ■';■'. •n 5 ■>■>..;■ .-■,m:.i--'-

■ ■■ ■ :*. . • . ■ . .1 ■ jv:t-*.

tjF« •: -V ■ '*■■■ . *. ■•.'.'-' ' •,'■•.:,-'•..■',;.,■. iV;t^*(!

■'-.%■''

^-^•\;::

' ' l^'

, ,/,V.-. .,..,•., ;'.R. .•/ -i^ . ■■^'.t

.it:

43

Fragm. 37: Priscian. VI p. 694 P. 226 H. Caelius
in V : NuUius alius rei nisi amicitiae eorum cauea. — Ut
fr. 36, ita yerba huius fr. in multos narrationis belli Hann.
locos referri possunt; cf. 0. Gilbert: Die Fragm. p. 372,
Sieglin p. 18. ' ..r.^-S'^^^i;'k.,^^.::-.y/.,<^^^^^^ ..■:•■,-

Fragm. 38: Non s. v. finis fem. p. 205 Caelius an-
nali libro V: Ad aliquam huic bello finem facere. .•-;.' / m -''

Certe haec verba ad querelas de diuturnitate belli
Hannibalici pertinent; cf. Friedersdorff: progr. p. 19, Meltzer , ,^
p. 22, 0. Gilbert: Die Fragm. p. 372, Sieglin p. 13 (Liv. i'
XXVII^ 9. 5 anno 209). . ^. "

Fragm. 43: Non. s. v. pauciens p. 157 Coelius an-
nali libro VI: Consulto non pauciens arcessitum.

Nautam et Sieglinum (p. 12) secuti haec verba ex
oratione Scipionis (Liv. XXIX, 24. 5) ante navigationem
in Africam apud milites contionantis deprompta esse putamus.

Fragm. 47: Fest. s. v. topper p. 352 M. Sic Coelius
1. VII: Ita uti, sese quisque vobis studeat aemulari in statu
fortunae reip., eadem re gesta, topper nihilo minore negotio
acto gratia minor esset. ^ • ., V ^

Meltzer p. 24 totum locum sumptum esse putat ex)
oratione cuiusdam, qui ingratum erga viros bene de se
meritos animum populo Romano vel Carthaginiensi vel
aliis opprobraret. Gilbert: Die Fragm. p. 459 sqq. ad ac-
tiones senatus Romani de pacis condicionibus revocat. Denique
Sieglin p. 41 ut confirmet sententiam Coelium praeter bel-
lum Pun. II alterum etiam opus scripsisse, verba ad
pugnam inter patres et plebem (anno 500 — 300 a. Chr.)
referenda esse censet.

Sed verborum sensus tam obscurus locusque tam cor-
ruptus est, ut vix certi quidquam inde colligi possit.

Frag[m. 48: Philarygr. ad Verg. Georg. II 345 Coe-
lius in VII: Consuetudine uxoris, indulgitate liberum. —
Optime haec verba referri posse arbitror *ad Hannibalis in
Africam redeuntis milites, qui per longissimum tempus
consuetudlne uxorum (fortasse apud Cpelium erat: consue>

44

tufline uxoris quisque), indulgitate i. e. amore liberorum
caruerant.

Fragm. 49 et 60: Cic. de div. I, 26, 55 et 56 duo

somnia ex Goelio hausta commemorat. ^tque de ea re

rectissime iudicat H. Peter (p. CCXVI), cum dicit: duo

somnia, unum T. Latinii ex anno 490/264 (fr. 49), alterum

. C. Gracchi (fr. 50), ut fuit Coelius perstudiosus somnia (cf.

it^'" t-lfr. 11, 34), portenta, alia miracula inserendi facile per di-
gressionem, ut quae bello Hannibalico somnia visa esseot,

^i'^^^; *r c*^^^'™'^^®*'^ proferre potuit^

^^^/|*.|^:" Fragm. 51: Plin. n. h. XXXI, 21 Caelius apud nos

|j>^v ^^iV^;(tradit) in Averno etiam folia subsidere.

^^ 5-T-*''.-^ • Coelio multis operis sui de bello Pun. II locis oc-

sfj^^iV U^ paucis miraculum illud commemorandi oblatam

!^^v« esse quis est qui non intellegat? cf. Meltzer p. 34, H. Peter

3^..' -^

'j~-'".

* ;,■

■yfc^t . -,^: Fragm. 52: Serv. Aen. X 145 Coeliusque Troianum
'^:^':l'--':^S^y^ condidisse Capuam tradidit eumque Aeneae fuisse
E^'-*'^. sobrinum. ... .. •..,■>. .x o ^'-.- ^ y :.-•:.■ -^^ri-. ..■/->.■

Wa ' / V . ; Coeliu m occasione bello Hann. saepissime data originem
^ ;;;^e- "^ urbis, ut doctus literisque eruditus videretur, paucis

narrasse nemo negabit. cf. fr. 35. . .; ,

F r a g m. 5 3 : Serv. ad Aen. III, 402 Hic illa ducis TMteli-
.^■> boei parva Philoctetae subnixa Petelia muro] Nam, ait
;|;:>' Cato, a Philoctete condita iam pridem civitate murum
tv- :• tantum factum. alii flSubnixam" ideo accipiunt, quiaj.im-'

posita est excelso muro, ut Coelius historicus ait. '^;'"^.

Quamquam Peteliae oppidi munimenta a nullo belli

^7, Hann. scriptore commemorantur, tamen fieri potuit, ut Coe-

}: ?;v lius illorum paucis mentionem faceret. Livius enim (XXIII,

i'';.. - 30. 1) Peteliam aliquot post mensibus quam coepta oppug-

c^.^ . nari esset ab Himilcone praefecto Hannibalis expugnatam

f -^ esse tradit. Et fortasse Coelius urbem murosque ante ob-

^[>\: sidionem firmata iesse narrans pauca de munimentis addidit;

<|j'^ cf. Liv. XXIII, 20. 9: tenuerunt optimates (Petelini), ut

;.:$ " urbem ac muros firmarejito

:%

**;

'M

^

->,.'>..,. --"...■ -• ■•■-■.-> ■. .

4fr f-^.--r

Fragm. 54: Serv. ad Aen. VI, 9 Coelius enim de
Camano ApoUine ait : Est in fano signum AppUinis ligneum,
altum non minus pedes XV. / ^ ^ r--^^' i- ^ M''*^ ^? i

Facile in Cumarum urbis obsidione narranda (Liv.
XXIII, 36 — 37) aut alio belli Hannibalici loco mirum illud
Coelius commemorare potuit; cf. fr. 34, quo de statua
Junonis Laciniae ille exposuit. ^ ' z''-:''.^^::^''^'-^ ^ ■■■■"'-' ■^-''^'^^

Fragm. 56: Plin. n. h. II, 169 Praeterea Nepos
Cornelius auctor est, Eudoxum quendam sua aetate, cum
Lathyrum regem fugeret, Arabico sinu egressum, Gadis
usque pervectum, multoque ante eum Coelius Antipater
vidisse se, qui navigasset ex Hispania in Aethiopiam com-
merd gratia. ,v . ..^; ; V V

Fortasse Antipater, postquam Scipionem in Africam
traiecisse memoriae prodidit, occasione data de Africae
situ ac natura exponens (cf. fr. 55) auctorem narrationis
suae mercatorem, qui ex Hispania in Aethiopiam naviga*
verat, citavit.

F r a g m. 57: Non s. v. pedetemtim p. 29 Caelius an-
nali: ipse cum cetera copia pedetemtim sequitur.

Licet haec verba ad Polyb. XIV, 3 referre: oei>xbq bi
(Scipio) x^v Xotu^v oTpaxcdtv ivaXapd)v inoieXxo xijv 6p|i^v
inl x6v 'Aa8po6pav. "^v 5^ aix^ auXXsXoYtajiivov fi^ Tcpixspov
iy)(£tpelv, §(i)s Sv ol nepl xby Aa^Xtov TzpCbxoi xb uOp inpi-
X(i)at xots uoXe|xiots. o5xos fi^v xotaOxag l^wv ^TCtvoCag ^iSyjv
iuotetxo x^v TrCpetav. Etiam Livius XXX, 5. 4 sqq. hanc
rem a Polybio traditam narrat, sed minus accurate, neque
apud eum verba illa Coeliana exstant. ,

Fragm. 58: Serv. ad Aen. IV 390 Caelius historiarum :
Delinquere frumentum, Sardiniam hostes tenere. — Suo iure
haec verba revocavit 0. Gilbert: Die Fragm. p. 406 ad
bellum a militibus mercennariis contra Carthaginienses
(241 — 238) gestum; neque mirum est, quod Coelius illius
belli in opere suo de bello Pun. II mentionem fecit; cf.
ea, quae iam supra sub fr. 4 diximus. Hoc fr. igitur Ser-
vius ex libro I Coeliano sumpsisse videtur.

' V - ■; . ■ \y,., . i r , , , , ,-

, . • . ■J' ..■ * • •' ,■••• ...*■■■'■

'-•.-v V' ■* " ; -■ ' '>'"■'■-■ ■;■: - . ■. • .

^*:^ •,-••■■'- - - ■ ■

^■,>.%r*> ■■:■ -*• •■»■■■ -••.;.■-•.>■ -•:;• .> '.'

"SiV-^-^jis^*-:' ■"■-? '•'-■ ;■••. . • - ■■-- ■■ -■

46

FTagm. 61: Incert. de dab. nom. ap. Haupt Ovid
Halieut. p. 99, 10 Keil V p. 590 Salientes aquarum generis
masculini, ut Coelius ^Perpetuum salientem.'^

Haec verba ex oratione a Caelio Rufo de aquis

habita fluxisse veri simile est ; cf. H. Peter p. CCXXXIII.

^.<^>^^ Fragm. 62: Priscian VIII p. 793 P. 386 H. Lucius

Caelius : Ubi senatus intellexit populum depeculari.

"V^M-Jam. Meltzer p. 25 dicit fortasse hoc fr. referendum

esse ad fraudem illam a M. Postumio Pyrgensi aliisque

publicanis perpetratam, de quo exponit Li v. XXV, c. 3. 8 — c. 4.

-^Fragm. 63 et 64 lacunis ita corrupta sunt, ut nihil

le colligi possit. ... , , . ^ .- w^.^^ . ,.. y,,^,-^,^,-^'-

Duo loci a Solino T, 7 p^7']^. et II, 28 p. 42 M.
traduntur, quos Krause dubitanter in Coel. fragmentorum
numerum refert; unum Sieglin p. 32 L. Coelio Antipatro
attribuit, sed iure iam H. Peter p. CCXXXVI ex librorum
auctoritate Cn. Gellio reddidit; alterum addicit Mommsen
C. Caelio, Meltzer p. 88 et H. Peter Cn. Gellio, Gilbert:
Die Fragm. p. 884 sqq., quem sequitur Sieglin p. 32 L.
Coelio Antipatro, quamobrem hoc in dubio est ponendum.
Certum ex duobus locis apudQuintilianuml, 5, 61
et I, 6, 42, quos Sieglin p. 34 sqq. dubitanter in Coel. fr.

■r-.r

'i)

.V

inac

^vt^,#V-'^i^

numero posuit, colligi potest.

>, p Duo enim loci nemini nisi M. Coelio Rufo oratori
attribui possunt. Jam primum hic saepius a Quintiliano
citatur, L. Coelius Antipater nusquam. Deinde Quintilianus
Coelium cum Messala, Cicerone, Calvo oratOribus com-
memorat. Denique, ut ait Meltzer p. 37, flparricidatum"
si apud Coelium Antipatrum Quintilianus legisset, vix credo
tam intolerabile esse ei visum, quod sane videri debebat
in Coelio Rufo Ciceronis discipulo; et locutionem „Pelia
cincinnatus'^ ad comicorum analogiam fictam illum quidem
nunquam, hunc in orationibus suis saepissime usurpare
potuisse quisque videt. , • ;- .- ' : /;^.,,j^.:,'[rf:vi^y^}^^'\
f^^. - Jam vero septem restantfr. (10, 19, 27, 46, 5i9,
60,-65), e quibus propter pauca verba Livium usum esse
Coelio omnino non colligi potest. ■■/, .^y,,-.. :..^, a..-^ -::,,.. .^>^t

. . . -. ' ' ■• ■ . ■. . ; •.- -.■■■'' > :■'.'' ■•■. ■■.. '■.'/,„' .'^ r'.

-• ■,.4''^-.J^--

•^

I.-'.- ■ •■ , - ^ ,> . ' ,.-':, ..... ■ . )•<

c-

47. . ,, ,. ,. .

Ut omittam fr. 10 et 60 ^) paucis reliqua commemo^ j

Fragm. 19: Cic. de aeor. nat.lT, 13.^: C. Jliiminiuin
Coelius religione neglecta cecidisse apud Trasumenum
scribit cum magno rei publicae vulnere.

Quamquam Livius multis locis (praecipue XXI, 63. 6
sqq. XXII, 1. 5 sqq. 3. 11 sqq; cf. etiam fr. 20, quo similia
verba exstant: magna cum clade rei publicae) Flaminium
religionis fuisse neglegentem memoriae prodit, tamen nemo
erit, qui ex his tam comihunibus verbis certi quidquam
efficere oonetur. Praeterea iam supra sub fr. 20 me recte
demonstrasse puto illas ipsas narrationis Liv. partes ex
Coelio non fluxisse. ^ , ^ ■ : ; '

Fragm. 27: Charis. I p. 40 P. 54 K. Nucerum enim
Coelius dixit. >— Nauta p. 35 suspicatus est hic esse cogi-
tandum de nucibus illis in narranda Casilini oppugnatione
a Liv. XXIII, 19. 12 cbmmemoratis.

Fragm. 46: Non. s. v. exfundare p. 108 Coelius
Antipater lib. YII: Resp. amisso exfundato pulcherrimo
oppido.

Pro „amisso" Meltzer p. 23 haud scio an recte „amissa"
posuerit. Quae verba rettulit 0. Gilhert : Die Fragm. p. 459
ad orationem a Romano quodam, qui non summam severi-
tatem in Carthaginienses adhibendam esse censet, in senatu
post bellum confectum de pacis conditionibus habitam.
Melius fortasse quadrant, ^d quod etiam 0. Gilbert aflfert,
ad orationem ab Hasdrubale coram Scipione habitam coll.
Appiani Lib. 52 verbis: o55' euxXefes ou5^ ao|i(fipov ii
T^v «ipx^v OfAtv ioxt, TcoXtv xoaiQvSe xaO-atpelv iidcXXov
9i 7ceptaa)l^ctv. Optimam autem interpretationem huius fr.
praebet Sieglin p. 12, qui secundum cod. Laurent. lib. IIII
legit atque verba ad Syracusas deletas revocat coll. Liv.

0 fr. 10 Charis. I p. 115 P. 143 K. „Sagantinorum*' Coelius,
Saguntium Sallustius, ut Paulus in Coelii historia libro I notat.

fr. 60. Charis. II p. 195 P. 220 K. „Subinde« Nepos de iUustri-
bus viris II, sed et Brutus et Coelius freq[uenter eo usi sunt.

'l;' ''> ;-! • ." '' ■■'■ -■>■■■■

■irALV.'' .1*'. '*.-'ti'' '.' -i •,■*'*'.' .. *

m

' , -si

verbis: urbem pulcherrimam ac nobilis«imam perisse cet.

(XXVI, 32. 3).

Fragm. 59: Gell. X, 1, 3 „Tertio** et „quarto consuV

non „tertium quartum" que, idque in principio libri Caelium

scribsisse.

Quod fr. cadit in annum 214, quo Q. Fabius Maximus

quartum M. Claudius Marcellus tertium consulatum inierunt

(Liv. XXIV, 9. 7). Post alibri" igitur III excidit (cf. Sieg- M
'^^'■•■VJvn p. 51). '''^

ft ,; i ' Fragjn. 65: Flav. Cap. de orthogr. p. 2243 P. Calva
^ {' -• xp^vtov vocatur, licet Caeiius et Varro calvariam dicant.
^■^> :v ^,^.^ p^^g^ j.gll p CCXXXIV hoc fr. Gellio tribuit,

;;-.,;/ quoniam eandem calvariae formam Charisius duobus locis
j^ V V et Priscianus ex Gellio notaverunt, ex his autem scriptori-
r^ ' &' bus Flavium Caprum vel quisquis illa de orthograpbia
f^!^ V conscripsit, sua hausisse veri simile est. ,- >%, Vv-v^'
l;.;-. ; .;. Contra Meltzer p. 27 etSieglin p. 23 lectioiiem^ „Coelius"

;;;;-< retinentes Antipatrum hac locutione usum esse putaverunt,
"^; '^ V- cum narraret cladem L. Posturaii consulis designati anno

■; >'. 216, cuius interfecti calvam purgatam auroque caelatam
; V- Boi tamquam sacrum vas in sanctissimo templo colloca-

verunt j cf. Liv. XXIII, 24. 12.

.: Ajn commemorandis fr., quae apud Livium non ex-
stant, id potissimum docere voluimus omnia^) praeter
63 et 64, ex quibus nihil efficere licet, ad bellum Han-
nibalicum referri posse. :-\' : ; ^ ^-^ ■VC'*^-a^^;
; . r Contra Sieglin ut iam vidimus multa in bellum Pun.
n cadere negans ad alterum opus Coelianum rettulit. Ad
sententiam illam probandam attulit haec argumenta:

Jam primum digressionibus Coelianorum fr. nititur;
nam haud facile quisquam, ut ait ille (p. 39), credet 17
vel 19 fr. esse digressiones. Sed mea quidem sententia ex
60 fr. quae Coelio certe addici possunt, non 17, sed ^ (£r.

*) multa qaidem fr. ad varios locos propter pauca verba possunt
revocari.

•'■ ■ ..' . '.■'■ -'"(j- ■ . . " ■ ■■■ \: ■ '- (.-V»,u-;- f. ■ ■. : •i\ ■

•''"■■'■• '. >v • ■••.-• ■ . ■ >■ ■ .\ ■' ' '• V'&

■ ., I '■■"'. - ' . '. . : " ^ •■. ■^ :.^ " .'; ■^r ^'"^ ■'■'*'v

v'--;: ■.,= ■'• V -';' ■ ■• ' ■'■ '-'■ '■"■■' -r:- •;■'■'■■■ ',:./'■■.':•.■/■ f ^^■'^k^r
•, "' : i^""'-^' ■■•■-.■.*/ ^' ■' '• - >■:• ■ •- :-^- "V r-:' ''■■-■'•'• •'■'t5v'
-*^v ■'•^ :•'■ .■■ ■%}■■■■'. '.•'■■■ . "-• ■.-' '^'.^- ^■■S^^<-:Ut

S'4v- ,--*> :. :' . - .A<^^^..:i^ :.:.. : ■ :^,.: ^ -^z/^ -y ^?^.:;^::?-::x^^:?'^:' ■

0 5, 3, 3 p. 230 non legendum est 8 ys KoQ.m>c. sed 8 y' 'AxiXiog
(Sehwe^ier). ■^!^;:^^::^^-':^^:^^^'^^^;^:^'--^ ' ::■■■■■-.. .

' ■•■■■•" "■li?'"*;',^.- ■";■■"■■- '^ ■■*'/■«'■''- —' ■ . ■■ "■ . ■ ■

.■.Uiir^:^^^-'v^S-.':^.^-:~Z^ '■■-;■ .-., -' -. . -

-e^-^^><\^^,:-s-^^ v.ivi.r-.;..^- .■. --•■ ■•■■•■

- „-,.i^.- .■.:_;, , , ■■ ■ ;"^',i>, .- . • •■ ■ '

'.■-■.^..,..,--X - - ."•T^ » ..'-■•■*r^v-; ■•-. , ■•' ,'- . ^~

., .-«v_.^^-,>^.»v,., ■■•■.>>■ '^ '-»R. -': -. - .- ■ •■ ..

^■^ify-

'•w'* -■•■

4&

8J, 36, 49, 50, 51, 52, 53, 54) digressiones sunt; incerta
enim annuxaerare non licet. Neque roirum est digressiones
iilas apud Coelium reperiri. Namqtte eae sunt profectae
ex consilio, quod Antipater in opere describendo secutus
est. Ut enim ex multis fr. (11, 20, 25, 34, 39, ^) apparet,
.Coetius studiosissimus fuit sorania, fabellas, portenta, alia

^mira incredibiliaque narrationi suae intexendi. Facillime
igitur fieri potuit, ut paucis de situ ac natura regionum,
in quibug bellum gestum e^st, de origine et munimentis ^iii;^
urbium aliisque exponeret. Praeterea si Sieglin ipse Cp- 41) >f
fiomnium C. Graccbi a Coelio ad somnium T. Latinii con- :,
firmandum narratum esse putat, eodem iure haec duo l:Ci-§^
somnia ab Antipatro, ut quae bello Hann. somnia visa essent,
confirraaret, commemorata esse statuere possumus. ^^/ir- ,- .
Deinde Sieglin p. 40, ut sententiam comprobet^ dicit
apud Nonium, Gellium, Charisium, Priscianum ea tantum
fr. esse, quae in bellum* Hann. incidant, apud Serrium,
Plinium, Solinum, Strabonem, quae ad illud bellum non
pertineant. Contra opinionem illam fr. 13, quod a Plinio
n. h. III, 132 traditur, optime in bellum Pun. II quadrare
contendi potest. Idem de aliis fr. (51 et 56) dicere licet;
cf. ea, quae supra exposuimus. Apud Servium autem ii

-loci, qui ad ipsum bellum Hann. pertinent, propterea non
reperiuntur, quod illi ad Vergilium interpretandum ei opus
non erant. Atque tria fr. a Solino et Strabone^) tradita
maxime sunt dubia. --p&.v;s:f:i,:;^^^.,:;';-cv: -^

Tum Sieglin ex loco epistolarum ad Atticum 13, 5
quo Cicero scripsit, ut Atticus sibi epitomen Bruti Coelia-
norum Tusculum mitteret, Coelium duo opera confecisse
coUigit. At vero supplendum est non „operum", ut Sieglin
putat, sed „llbroram". ^.Sunt autem septem libri de bello

Pun. secundo. ' "'

Denique ille hoc argumentum profert: Ex^ Cic. or.
69, 229 Coelium opus de bello Hann. Laelio dedicasse ap-

- :':>.,:

50

paret', atqui ex libro de div. I, 26, 56 Antipatrunl opits
hoc loco a Cicerone commemoratum post C. Gracchi mOtt-
tem (anno 121) scripsisse, ex loco autem de amicitia 27,
104 Laelium paulo post ScipioDi^ mortem circa a. 128
mortuum esse comperimus. Ergo Coeli bellum Puoicum
non idem opus est, in quo ille bellum contra Latinos gestum
et C. Gracchi mortem narravit.

Attamen ex libro de am. 27, 104 (Et si illis plane

--t>rbatus essem, magnum tamen afferret mihi aetas ipsa

solatium: diutius enim iam in hoc desiderio esse non pos-

sum) non certe coUigi potest Laelium uno anno post

Scipionis mortem (a. 129) decessisse.

:; .*> ^;jL Cf. etiam censuras Sieglini libelli, Philol. Anzeig. 1880
'p. 384-400. M^--^^..^'-V^^,,,^

•'; . i- i ^'"^ omnibus igitur argumentis commoti L. Coelium
Antipatrum praeter bellum Pun. II alterum opus scripsisse
negamus. — Accedit gravissimum*illud quod nec Plutarchus,
ut recte dicit Meltzer p. 12, nec id quod utique fieri de-
bebat, Dionysius HalicarDassensis ullo loco tamquam anti-
q^itatis Romanae scriptorem Caeliam nominaverunt.

.'■■-•' J-' ..'■■'■'■ -■- .■:-0''.' ■. -■ " ■ ,.- v-^ -■ -:,..•*■.'. J.' - ■^\::-t. '^ '

' : Jam satis mihi verba fecisse videor de ratione, quae
inter fr. Coeliana et T. Livi narrationem intercedat. Occur-
rerunt nobis, ut omnia paucis complectamur, H fr. (9, 11,
tl2, 14, 17, 18, 20, 21, 28, 40, 42), quae ab eis, quae Livius
de eadem re gesta memoriae prodidit, prorsus discrepant,
u n u m (39), unde nemini demonstrare licet Livium e Coelio
hausisse, 3 (29, 33, 44), quorum argumento Livium usum
non esse probari potuit, 3*7' (vel 46, si incerta annumera-
bis), quae apud Livium non exstant^), denique Q (22, 25,
26, 41, 45, 55), ^quae non aperte cum faroa Liviana pug-
nanL De his 6, ut raihi proposueram, paucis dicam.

Jam primum fr. 22, 26, 45 quamquam similia ac Livius
continent, in nonnullis tamen rebus^ ut supra demonstravi*

■ i .;'"^;: -'•■-;■ ■r^;^-i^vS:r--;^o.-^T

; ' *) in hifisunt septem illa fr., e quibaa pTa|»ter jjpaaca Terba nihil

)^]P- coUigi potesti,; v^-; ^ ■ ■/ • ;:?„ ■.,>;-;;; - .- '^:r: ^^its^:^.:^^'^.^^:;

■ . ..■■■ ^ '. _ _.■■■ • ■'r^- • / .- , .■,:''.■• -»' ■<• <":.■■_.'.■ T';- V^rr -^'-fS.

■- '■'-■'^.'v ;.';aJ "".-.•- ;>"^.',.

;, ■•-<*, - '. ■■■^ ,.-' ■ ., .) ■ \ . -, . /.'/(■'*• l-v^lSv •f:..

. ■. :■■■■••:.■:. ■'.- :..'■■ ■■,^: ■- ■"'■-'^' .-."■.'*' '.f;:.--:<ry^.i%' ■■■-

V.v^. - j fr.. .^y?*Ei, * .•- ^^■■■v.--. ,* , . ^ .■ ..,--.. _• . . ■'- \> ,.->. /•>.-.'

■?■''■& .'.■»'--•■, • "'■: ■-•■:'..-.. "•'';■: '-PVr ,-'-\-r» "\i»7i'^ ■. .■

^^l;-1«*«

mr

51

mus, plus rainusve a narratione Liviana dissenfciunt. Tum
ea/ quae de reliquis (25, 41, 55) exposuimus, recte dicta
esse nobis videntur. Denique quod gravissimum de simi-
litudine inter illa fr. et T. Livi famam intercedente dici
potest, nobis liceat afferre. — Ut ab inquirentibus in ratio-
nem, quae inter duos codices intercedat, non ei lectionibus
rectis, sed ex falsis, in quibus illi manuscripti congruunt,
certum ac verum coUigi potest, ita est in quaestione de
fontibus duorum rerum scriptorum iudicandis. Nam tum
demum, cum duo codd. eandem pravam lectionem prae-
bent, aut unum ex altero aut utrumque ex eodem fluxissc
concludere nobis licet. Cum autem et Coeliutn et Livium
iis locis, quibus similia continentur, vera et fida, non falsa
et vana memoriae prodidisse viderimus, nemo erit, qui ex
his fr. Livium similes illas narrationes ex Coelio hausisse

efficiat. ::..; A:.^ .,„:.,v.^-- :-, ■ -•• " ' ' , ^; . .-.>-- .

Jam ineunfte disputa,tione inquiretotibus nobis,
num alter rerum scriptor ex altero hauserit,
id potissimum respiciendum esse, ut ea, de
quibus uterque memoriae prodidit, accuratis-
sime componantur, ob eamque rem praecipue
ex fr. Coelianis cum Livi narratione compa-
ratis [argumenta nos sumpturos esse diximus.
Ex omnibus autem fr. Coel. ea potissimum,
quae maiorem verborum copiam continent ob
eamque causam sine dubio ad certam quan-
dam referri possuntrem, nobisde ratione quae
inter Livium et Coelium intercedat, disputan-
tibus spectanda esse iam satis intelleximus.
Atqui primum 11 fr.Coeliana, quae plerumque
(.11, 12, 18, 20, 28, 40) maiorem verborum copiam
praebent, cum narratione Liv. dissentiunt, 3
fragmentorum argumentum a Livio in usum
vocatum non est, tum neque ex 6 fragmentis
quae similia ac Livius continent neque ex 39.
fragmento certi quidquam efficere licet, deni-
que maior pars fr. (37 vel 46) non exstat apud

■&v^M^M0':-^'^''-.. >■■'-■ ..'.' '

■^■-ii'

!.--- ■■■•
■ '■ ■*■/

■■?''<

•■:.;<R^-

52

Livium. Ergo statuimus ac iudicamus a T. IdTio ifii
tertia decade L. Coeliam Antipatrain aactorem ^sse
non adhibitom.

Cui iudicio obstant sententiae multorum doctorom,
qui variis argumentis nixi Livium ex Coelio bausisse -pu-
tant. — Wolflin quidem in ,libro: Antioch. v. Syr. und
Coel. Antip., quem secutus est Friedersdorff in progr.,
argumentationis initium ab Hannibalis somnio (Liv. XXI,
22, (i, fr. 11) capiens ex argumentis, quae ad. genus dicendi,
ad rhetoricam, ad rerum historiam pertinent, has omnes
librorum XXI et XXII partes, quae ex Polybio non fluxerint,
ad Coelium referendas esse colligit. Nam apud Livium,
ut ait ille, multa verba obsoleta et <27ca§ XeYijieva reperiun-
tur aeque atque in fr. Coelianis. Praeterea ex multis Livi
narrationibus praecipue ex Sagunto obsesso Titum sua
auctori in rhetorum ludis erudito debere apparet; namque
pro veris et rectis rebus saepe apud Livium invenias flcta
atque vana, „quae verbis superlatis vel inanibus excellunt"
et figuras rhetoricas velut gradationem; cf. Hannibalis
transitum per Apenninum Liv. XXI, 58. Denique multae
Livianae narrationis partes exstant, quibus „Romanos suo
iure suaque ratione egisse, hostes ius gentium foederaque
.neglexisse aut illib^raliter fecisse" memoriae proditur, quae-
^.i^^^i^jque ob eam causam auctorem Romanum resipiunt

' '^ Sed omnia a Wolfflino aliisque prolata non minus in

"CoeUum quam in quemlibet auctorem Romanum quadrant.

Nam omnes Romanorum scriptores usque ad Valerium

>'; :r - Antiatem verbis obsoletis utebantur, certe plurimi in rhe-

i^i,M' '. torum ludis eruditi narrationes rhetorice ornabant, haud.

■ "^^ -?dubie multi patriae amore inflammati in popularium gra-

: -^^^iam res gestas commutabant.

y>- '-^/^^ Aliud a doctis commemoratum argumentum hoc est

^" ^%^^^oeh.\im saepissinie a Livio citatum esse. Inde mea qui-

^i}f^^m sententia id solum concludi potest Livium hoc ipso

"loco inspexisse Coelium. Atque si Titus in libris XXI et

XXII Coelium quatw, Eabium ,fiLX. Cincium Alimentum

■ ^

i^-i^.'^'-

" .,■*■' "'^t''. ""'"••;'-,-'" '■ ■

. ' -■. ''

?-*e-_

."- '-f-

••-'■,-H'^' • ■-

53_

semel laudavit, sequitur, ut Livius omnium illorum trium
scriptor-um opera ante oculos habuerit, similiter atque a
Livio XXVI, 49. 3 praeter Valerium Antiatem Silenus
dtatus et ad certum numerum afferendum inspectus est.

Tnm BoHcher p. 375 Livium Goelio neglecto Silenum ad-
iifise sumi non posse putat, praesertim cum tiic historiam suam
lingua Graeca scripserit. At contra dici potest Livium in quarta
et quinta decade Polybium Graecum adhibuisse auctorem/.i.^* i

Denique ex eo, quod praeclarissimum illud omnibujKy- > '>
que numeris absolutum opus Coelianum Livio ad bellum
Hanoibalicum describendum aptissime oblatumsit (cf. Bottcher <.
,||. _441), quod Coeli virtutes scribendi egregiae fuerintj^ ; .
\Kessler p. 26), quod ex Antipatro etiam multi alii rerumS;:'-
scriptores hauserint {Luterhacher p.37), nihil certieffici potest. .* "^

nia igitur sunt argumenta — de duobus paulo post dicere--'
"ntia heglegam — ut docti Livium ex Coelio hausisse putent.!'^

At dixerit quispiam permirum profecto esse Livium,
quippe qui Coelium diversis tertiae decadis locis undecies
citaverit ob eamque causam egregium illud opus Coelianum
satis cognitum habuerit, hunc secutum non esse auctorem.
De hac autem re sententiam nostram nobis liceat proferre.

In hac enim opinione sumus Livium tertiade-
cade iam perfecta in opus Coelianum iacidisse.
Quapropter cura Titus Antipatri historias de bello Pun. II
sibi bellum Hannibalicum scribenti haud parvi pretii fu-
turas fuisse intellexisset, libros tertiae decadis ite-
rum perspiciens atque percensens cum opere
Coeli comparavit iisque locis, quibus narratio cum
Coelio non consenserat, famam Coelianam adnota-
tionibus parvis (quas quidem nos hodie extrema pagina
facere solemus) suae addidit, ita ut neglecta repararet
compensaretque et quasi quodam modo praetermissa revo-
caret. Neque vero huic sententiae quidquam obstat; nam
ii loci, quibus Livius citavit Coelium, adnotationum, quae
postea demum factae sunt, speciem prae se ferunt. - v .
At dicat fortasse quispiam propter veterum volumina longe
aliter ac libri nostri instituta fieri non potuisse ut Livius

quidquam ad opus suum iam scriptum adderet. Sit ita,
fingamus illud refellinon posse; nonne scriptori bostro
licuit libros adnotationibus illis auctos denuo
totos exscribere?

Quodsi recte a' nobis iudicatum est, habemus, quod
Livium quamquam auctoritatem Coeli — id quod H. Peter
p. CCXXVI aliique qui Livium ex Coelio hausisse putant,
., ad sententiam confirmandam protulerunt — tanti aestima-
'^ vit, ut cum ceteros scriptores cum fastidio quodam refel-
lere soleret, de hoc, ubi ab eo recedit, leniter et honorifice
"^^^loqueretur, tamen hunc non adiisse statuamus.
- V- Praeterea, si hoc tenemus, locus Liv. XXIII, 6. 8, ex
quo G. Michael p. 14 aliique Livium in narratione sua
4 vj^ potissimum ueum esse demonstrare student, facilis
est ad expUcandum. Nam ex eo, quod Livius narrationem
suam (6. 7), quam in quibusdam annalibus invenit, qua
scriptum est Romam legatos missos esse o^ Campanis postu-
vlantes, ut alter consul Campanus fieret, pro certo ponere
■t .A ^veretur, quia nimis compar LatiDorum quondam postulatio
^'■t''y'' erat, Coeliusque et alii id haud sine causa praetermiserant
p"'v i ■ scriptores, apparet quidem Livium auctoritatem Coeli per-
- ^magni aestimasse, illum ex hoc hausisse non item. Atque veri
simillimum est Liviura hunc locum iterum perlustrantem
|S vV ct Campanorum postulationem similem esse Latinorum remi-
1^^, rBiecentem Coelium, qui hanc rem praetermiserat, inspexisse.
^^£- Cuius auctoritate commotus Titus id pro certo ponere veretur.
;^TV ' : Jaip vero ad finem disputationis nostra^ pervenimus.

r-V^ Satis igitur ex fr. Coelianis cum Livio comparatis hunc in
'i-^-- - tertia decade Antipatrum non adhibuisse auctorem apparet.
jVf %, V ' Q"® autem usus sit Livius auctore Romano, hoc inquirere
l^ V. ' .. ^v jibeiii nostri non fuit propositum. Quapropter perpaucis
^iCi - /.Jt^^^Dtum locis sententiam nostram de ea re protulimus.
^C ^ Verumtamen 0. Gilbertum in libro: Die Fragm. rectam
sVf^? yiam ingressum esse multis locis pro certo habemus.

;?^'.*:

{'.*:■■•■

■*H:

■ ■' - - ■'.a£.»£.

. «^* .. •* '. • ' . ./•-#- - • .., ',' (. ■• . . •-•■■- , . ■' ^

*•■"',•-;

.-■ .■■,.-■,■>.' ■■ ■ > , ■ . '■ -• ...'^'.'■■. '■■ ■ ;■.'•■ *■''■-,'>*'•»».■" ':'-.i ■■,•■;
■-^ w , ; r' -• --■.-'.. -^ : / .r -^/x T-^i-', V

,;>t,-..-' : ■ • - .' ■ • - .- ' - .:• . .•, ■ • •. . .•'•', ^■:-<

-:.<-

\,-

£■■■-•■• --'■^.■Vit' l . - • ,■"■■'■ - -• • -■.••• .• » : «_" r ■<^~'

^ ' .•., • . M,:. • ■ -. , .. ■,..• .:^..T. ■' ••: '^■..'■A^ "

!tV';i:

>^5- V . , ._ ^•- -_. . -. ^^ __ - .^.l-r-t^. ■"■■/, -:.'-:v

: -M.

■^^X.

■''>i.. -. ■ ^■' ■■'■■■'. ■' -- '•■;'■ ■v,"':':^'^^'^'^

vi^

..;'"■■• •'^.-i ■ '. .'i ■ ■ - "■"^-V^./-. ''^. ''."iv^"'. '-5

.i;.,- ■•■--'^■i'*"* V*--

1 '"•^

.^ ^* i?.^^;^i^-'<'^vc-- ■.;..■■: .'^-^ --, - .' ■ • .... ■

i<^?».^>>-^-V;^ ?-v. :■:.; :,.„ ;, .■•■■ ■ ■ '■.■ •

-<'^'". ,-•:■':■■►•.•;.',■ ,'.'V. •■^ .• ,.■-..■ ..■, • • ■

1 ^ .r^ ■*■" ■* ■S^' >^ ■-■ . •'3'v :.'-" "■ * ' -' • . . "v.

^ ■?;— ,. ■> ., ■ ■ - ■■ .5- ;■ ,

..^W ''.."- ^ ^*, " ■ ,.^. ;■ ,. '.^

. ■ ■. y * , * ' , - '^.

■ ■" ■ "," ' :*.." . t<--

^'> ..' :"i - ■* ■

, >^r jpji ;^- V

■ ' •- A,.r:^ ,1":: .
V-^-:-'*v.' • .

'^A:-: ■}<%■■ >>■ V

: ■ /

«-■ *' --■

■ ■' ^ i ■

'fV-^''

^*^ :■',

W-

■'.'■"

1"'T-"

VV-'-='.

>-v<

. '■-

'^-^,''^:'

'."•-■4

■?U?:'

'"f' • ^

:^^:.

*.■* -■ ••'

v&^'-'.'fi,~y
^-^ ■7- ■<,■'■'■

■ ■v);,' '•

'-'.-■s^

-. *; ■;,.-(-... , .■ •'^

-' -."■\.-''t'\^'^ :. . •

■-i-i;

^^■M^.-7'-^-

■* ■- • ■•;^Jl"'.'"-';«..^- "^ -.- . • '-■'

Hi*T-> '

mm